Neden insan gereksinim duymaktan bu kadar korkar? Susuz kalmadan su pınarını arayabilir miyiz? O anda bize sunulan bir bardak suyla arayış sona erer mi? Pınardan vazgeçip bir bardak suyla yetinmek, aslında ruhumuzun asıl hasret duyduğundan yoksun kalmasına sebep olmaz mı?
Batı psikolojisi, insanın erken devirde karşılanmayan sevgi, kıymet ve yeterlilik üzere duygusal gereksinimlerinin, ilerleyen ömründe çıkmazlara yol açacağını vurgular. Fakat burada edilgen bir durum kelam bahsidir: Muhtaçlıklarının karşılanmasını bekleyen kişi ve onu karşılayabilecek öbürleri… Bu yüzden, bilhassa son yıllarda terapi süreçlerinde daima tıpkı tahlillere saplanıp kalıyoruz. Ailede eksik kalan taraflarımızı bugünkü eksikliklerimizin sebebi olarak görüyor ve buradan öteye gidemiyoruz. Şayet suçlularımızı belirlediğimize inanıyorsak, Freud’a teşekkür ederek “takılıp kaldığımız yerden” devam edebiliriz. Zira dört teker, insanı sonsuzluğa götürmüyor.
Tasavvuf ilmine nazaran, ruhlarımız bu dünyaya gelmeden evvel ikiliğin olmadığı, sonsuz rahmetle dolu bir âlemde yaratıldı. Orada hiçbir muhtaçlık yoktu; sevgi, merhamet ve şefkat iliklerimize kadar hissediliyordu. Melih Cevdet Anday’ın şiirinde dediği üzere: “Ruh şarabı gördü üzümden evvel, tohum bildi herkesten evvel ekmeği…” Vücudun ve zihnin kalıpları oluşmadan evvel, bir şey aramamıza gerek yoktu. Fakat dünya hayatına adım attığımızda gerçek bir gereksinim hâli başladı. Bedensel olarak hayatta kalmak için birilerine muhtaçtık. Ruhsal olarak ise sevgi ve muhabbetle büyümeyen çocukların gelişiminin duraksadığı artık bilinen bir gerçek. Dünyaya gelen bebek, sonsuz sevgiyi en küçük numunesiyle annesinin kucağında deneyimleyerek bir tanıdıklık hissi buldu.
Vakitle insanın zihinsel gelişimi ilerledikçe, bir kimlik algısı oluşmaya başladı. Kim olduğumuz, kimi ve neyi sevdiğimiz, dünyayı nasıl algıladığımız üzere soruların karşılıklarını aramaya başladık. Hayat senaryomuzu şekillendirirken, tahminen kardeşlerimizden daha içe dönük olduk, tahminen annemizin ilgisinden yoksun kaldık ya da babamızın takdirini dört gözle bekleyen taraf olduk.
Fakat unutmamak gerekir ki anne ve babamız da kendi ailelerinden getirdikleri kimliklerle bu dünyaya geldiler. Böylelikle, jenerasyonlar boyunca devreden bir arayışın içine düştük. Zihnimizde sayısız tahlille çaresizce üzümün peşine düşerken, bir an durup hatırlıyoruz: “Ben şarabı tatmıştım üzümden evvel.”
İnsan sadece haz peşinde koşan bir varlık mıdır? Freud, insanın haz odaklı bir varlık olduğunu, muhtaçlıkları karşılanmadığında bu hazzın peşinden koştuğunu söyler. Fakat tasavvufa nazaran insan, haz aldığında mutmain olan bir varlık değildir. Üstelik yalnızca iki temel dürtüyle hudutlu da değildir. Allah, “Ben beşere kendi ruhumdan üfledim, onu en hoş biçimde yarattım” buyurmaktadır. Bu, şuna benzeri: Şayet sevgi dolu bir anneyle büyüdüysen, onun merhametini ve ilgisini tattıysan, sevginin bedelini lakin onun zıttını gördüğünde sahiden anlayabilirsin. Karanlığın ne olduğunu, fakat gün ışığıyla birlikte fark edebilirsin. İşte bu yüzden, sonsuz rahmeti ve merhameti yalnızca yaşamakla değil, tıpkı vakitte anlamak ve idrak etmek için bu dünyaya geldik.
