Fobi Nedir ve Ne Vakit Müdahale Gerektirir?
Fobi, bir objeye, duruma ya da canlıya karşı duyulan irrasyonel ve ağır kaygıdır. Asansör fobisi olan bireyler, birden fazla vakit dar alan korkusu (klostrofobi) ile iç içe bir tecrübe yaşarlar. Dehşet, sadece asansöre binme anında değil, binme ihtimali düşünülünce dahi ortaya çıkabilir. Bu durum, kişinin iş ömrünü, toplumsal münasebetlerini, hatta sıhhat hizmetlerine erişimini bile olumsuz etkileyebilir.
Bir insanın yaşadığı kaygı, onun ömrünü kısıtlamaya başladıysa, bu artık “bireysel farklılık” ya da “küçük bir sorun” olmaktan çıkmış, müdahale edilmesi gereken ruhsal bir zorluk halini almıştır. Asansör fobisi de bu noktada ele alınmalıdır.
Gizli Kaçınmalar ve Hayat Kalitesi Üzerine Etkileri
Asansör fobisi, birden fazla vakit sadece bir bina içinde birkaç katı merdivenle çıkma sıkıntısı üzere görünür. Fakat bu kolay davranış, derin bir kaçınma örüntüsünün işareti olabilir. İnsan, korkusunu etrafına açıklamaktan çekinebilir, durumu “ben spor olsun diye merdivenle çıkıyorum” üzere mazeretlerle kamufle edebilir. Lakin bu durum uzun vadede ruhsal yük halini alır.
Araştırmalar, fobilerin genellikle kaçınma davranışlarıyla beslendiğini ve bu davranışların devam ettikçe kaygının da kalıcılığını artırdığını göstermektedir (American Psychiatric Association, 2022). Yani kişi, her asansörden kaçtıkça fobisinin köklerini biraz daha derinleştirir.
Tedavi Mümkün mü, Tesirli mi?
İyi haber şu ki, asansör fobisi tedavi edilebilir bir rahatsızlıktır. En sık başvurulan ve aktifliği bilimsel olarak kanıtlanmış yöntem bilişsel davranışçı terapi (BDT)‘dir. Klinik Psikolog Ömürcan Bozkuş asansör fobisi olan danışanlarına bilişsel davranışçı terapi uygulamaktadır. Bu prosedürde bireyin dehşete neden olan niyet kalıpları ele alınır, yine yapılandırılır ve korkulan durumla adım adım yüzleşmesi sağlanır.
Örneğin danışan, evvel asansörle ilgili bir fotoğrafa bakmakla başlayabilir. Sonrasında binanın giriş katında kapısı açık bir asansöre yaklaşır, içeride birkaç saniye kalır, vakitle katlar çıkar… Her bir adımda vücudun verdiği reaksiyon tahlil edilir ve his regülasyonu öğretilir. Bu süreçte birey, aslında korktuğu şeyin kendisinden değil; onunla ilgili zihinsel senaryolardan kaynaklandığını fark eder.
Bazı vakalarda EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Tekrar İşleme) veya sanal gerçeklik terapileri de kullanılmaktadır. Teknolojiyle iç içe terapiler sayesinde kişi, denetimli bir ortamda korkusunu deneyimleyerek travmatik yükünü boşaltma fırsatı bulabilir (Shiban et al., 2021).
Fobinin Ardında Yatan Hikâyeler
Asansör fobisi bazen bir çocukluk anısına, bazen unutulmuş bir travmaya dayanabilir. Küçük yaşta karanlık bir asansörde mahsur kalmak, bir yetişkinden kaygı dolu kıssalar dinlemek ya da panik atak yaşarken asansörde olmak… Beyin bu tecrübesi tehdit olarak kodlar ve onu tekrar yaşamamak için kaçınmayı öğrenir.
Ancak ruhsal süreçler “zihin seni koruyor” ismi altında birden fazla vakit abartılı tedbirler alır. İşte terapi, zihnin bu savunmalarını anlamaya, dengelemeye ve dönüştürmeye imkan tanır.
Tedavi Edilmeyen Fobinin Bedeli
“Zaten merdiven var, niçin asansöre binmek zorunda olayım?” diyerek yıllarını geçiren beşerler olabilir. Ancak hayat sadece bireyin tercih ettiği alanlardan ibaret değildir. Bir gün yaşlılık, fizikî bir rahatsızlık, acil bir durum yahut yüksek katlı bir iş görüşmesi karşısında bu fobi tüm gücüyle kendini gösterebilir. Ve kaçınma artık bir seçenek olmaktan çıkabilir.
Dahası, fobiler ekseriyetle izole kalmaz. Kişi bir korkusunu bastırırken, diğer alanlarda da telaş yaşamaya başlayabilir. Asansör korkusu, vakitle dar alanlarda bulunma korkusuna, kalabalık ortamlarda panik hissine, hatta genel anksiyeteye dönüşebilir.
Tedavi, Hamasetin Sessiz Adımıdır
Asansör fobisi tedavi edilmelidir. Zira bu fobi, kişinin sadece dikey bir ulaşım aracından değil, tıpkı vakitte kendi hayat alanlarından da yoksun kalmasına neden olur. Zira tedavi, yalnızca bir endişeyi yenmek değil; ömrün tüm katlarına ulaşabilmek, potansiyelini özgürce yaşamak manasına gelir.
Korkunun kendisi değil, ona teslim olmak sınırlayıcıdır. Ve psikoterapi, bu teslimiyete karşı en güçlü karşı duruştur.
American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5-TR). American Psychiatric Publishing.
Shiban, Y., Peperkorn, H. M., Diemer, J., Brandl, S., & Mühlberger, A. (2021). Virtual reality exposure therapy for specific phobia and anxiety disorders: A meta-analysis. Journal of Anxiety Disorders, 81, 102406.
Clark, D. A., & Beck, A. T. (2012). The Cognitive Theory of Anxiety. Guilford Press.
Öztürk, M. O., & Uluşahin, A. (2016). Ruh Sıhhati ve Bozuklukları. Nobel Tıp Kitabevleri.
