İklim aktivizminde bayan liderliği: zorluklar, katkılar ve gelecek perspektifleri
T.C.
BAYBURT ÜNİVERSİTESİ
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE SİYASETLERİ ANA BİLİM DALI
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE SİYASETLERİ TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
YÜKSEK LİSANS SEMİNERİ
Feyza AKARSU
Danışman: Prof. Dr. Hayriye ŞENGÜN
BAYBURT – 2025
Beyanname
Bayburt Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü tez yazım kılavuzuna nazaran Prof. Dr. Hayriye ŞENGÜN danışmanlığında hazırlamış olduğum “İKLİM AKTİVİZMİNDE BAYAN LİDERLİĞİ: ZORLUKLAR, KATKILAR VE GELECEK PERSPEKTİFLERİ” başlıklı yüksek lisans çalışmamın bilimsel etik bedellere ve kurallara uygun, özgün bir çalışma olduğunu, aksinin tespit edilmesi halinde her türlü yasal yaptırımı kabul edeceğimi beyan ederim.
27.05.2025
Feyza AKARSU
ÖZET
Yüksek Lisans Semineri
İKLİM AKTİVİZMİNDE BAYAN LİDERLİĞİ: ZORLUKLAR, KATKILAR VE GELECEK PERSPEKTİFLERİ
Feyza AKARSU
Bayburt Üniversitesi
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
İklim Değişikliği ve Siyasetleri Ana Bilim Dalı
Danışmanı: Prof. Dr. Hayriye ŞENGÜN
Bayburt-2025, Sayfa: 46
Özet
İklim aktivizmi, liderlik rollerinin ve toplumsal iştirak dinamiklerinin tekrar formlandığı kritik bir alan olarak öne çıkmaktadır. Bu bağlamda, bayan liderliği, çevresel yönetişim, siyaset telaffuzları ve toplumsal taban hareketleri üzerinde belirleyici bir rol oynamaktadır. Bu çalışmada, bayanların iklim hareketlerindeki liderlik rollerini anlamak gayesiyle nitel ve yorumlayıcı bir literatür tahlili yapılmıştır. Araştırma, bayanların öncülük ettiği çevresel teşebbüslerin stratejilerini, karşılaştıkları zorlukları ve toplumsal dönüşüm üzerindeki tesirlerini ele alarak, toplumsal cinsiyet ile etraf savunuculuğu ortasındaki kesişimsel ilgiyi ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Kadınların kolektif hareketlere nasıl katıldıkları, iklim adaletini nasıl savundukları ve toplumsal normlar, cinsiyet eşitsizliği ile politik dışlanma üzere yapısal pürüzlerle nasıl başa çıktıkları bu çalışmanın temel araştırma sorularını oluşturmaktadır. Greta Thunberg, Vandana Shiva ve Wangari Maathai üzere önde gelen figürler, bayan liderliğinin lokal ve global seviyedeki çok boyutlu tesirlerini temsil eden kıymetli örnekler olarak ele alınmıştır.
Bulgular, bayanların mahallî bilgiye dayalı, toplumsal eşitliği önceleyen ve dirençli topluluk ağları kuran iştirakçi yaklaşımlar sayesinde daha kapsayıcı ve sürdürülebilir iklim tahlilleri geliştirdiklerini ortaya koymaktadır. Fakat bu katkılar, çoklukla toplumsal ve kurumsal sınırlamalar nedeniyle gereğince görünür olamamaktadır. Bu seminer çalışması, toplumsal cinsiyet perspektifinin iklim siyasetlerine ve yönetişim çerçevelerine entegrasyonunun kıymetine dikkat çekmekte ve etraf sıkıntısını ele alarak akademik literatüre kıymetli katkılar sağlaması düşünülmektedir. Literatürden yararlanarak, doküman inceleme prosedürüyle ortaya konulacak olan görüşler tartışılacaktır.
Anahtar Sözler: İklim aktivizmi, bayan liderliği, çevresel yönetişim, iklim adaleti
İÇİNDEKİLER
Beyanname II
ÖZET III
İÇİNDEKİLER IV
Şekiller V
Giriş 1
Araştırmanın Konusu ve Sorunu 1
Araştırmanın Gayesi 2
Araştırmanın Değeri ve Münasebeti 3
Araştırmanın Sınırlılıkları 3
Birinci Kısım 5
1. KURAMSAL ÇERÇEVE 5
1.1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ 5
1.2. İKLİM AKTİVİZMİ 6
1.3. BAYANLARIN İKLİM AKTİVİZMDEKİ ROLLERİ 7
1.4. BAYAN LİDERLİĞİNİN KARŞILAŞTIĞI ZORLUKLAR 8
İkinci Kısım 10
1.5. GLOBAL ÇERÇEVELER VE ŞİMDİKİ GELİŞMELER 10
1.5.1. Toplumsal Cinsiyet, İklim Değişikliği, Çatışma ve Göç İrtibatı 11
1.5.2. Toplumsal Cinsiyet Normları ve Kırılganlık 12
1.6. İKLİM AKTİVİZMİ VE BAYAN 13
1.6.1. Bayanlar ve Etraf Ortasındaki Bağlantı 14
1.6.2. İklim Aktivisti Olarak Bayanlar 16
SONUÇ, TARTIŞMA VE TEKLİFLER 27
Sonuç 27
Tartışma 27
Öneriler 28
Kaynakça 29
Şekiller
Fotoğraf 1: Greta Thunberg 19
Fotoğraf 2: Vandana Shiva 19
Fotoğraf 3: Wangari Maathai 20
Fotoğraf 4: Berta Cáceres 21
Fotoğraf 5: LaDonna Brave Bull Allard 22
Fotoğraf 6: Nemonte Nenquimo 23
Fotoğraf 7: Hindou Oumarou Ibrahim 23
Fotoğraf 8: Francia Márquez 24
Fotoğraf 9: Aleta Baun 25
Fotoğraf 10: İkizdere Etraf Aksiyonu, Rize 26
Giriş
İklim değişikliği, yalnızca çevresel bir sorun olmanın ötesine geçmiş; toplumsal, ekonomik ve politik boyutlarıyla tüm dünyanın karşı karşıya olduğu çok katmanlı bir kriz hâlini almıştır. Artan sıcaklıklar, eriyen buzullar, yükselen deniz düzeyleri ve şiddetlenen hava olayları sadece doğal ömrü değil, milyonlarca insanın hayat şartlarını da direkt tehdit etmektedir. Bu tesirler, bilhassa kırılgan toplulukları ve gelişmekte olan ülkeleri derinden sarsmakta; kaynaklara erişimde eşitsizlikler, yoksulluk ve yerinden edilme üzere meselelerle birleşerek global ölçekte bir adaletsizlik tablosu yaratmaktadır.
Bu karmaşık süreçte bayanlar, hem iklim krizinden en fazla etkilenen kümeler ortasında yer almakta hem de tahlil süreçlerinde giderek daha görünür bir rol üstlenmektedir. Suya, besine ve güce erişimde yaşanan zorluklar, çoğunlukla konutun temel bakım sorumluluğunu üstlenen bayanları direkt etkilemektedir. Lakin birebir bayanlar, yalnızca mağdur değil; tıpkı vakitte değişimin öncüsüdür. Dünyanın farklı köşelerinden yükselen bayan sesleri, iklim adaleti için verilen uğraşın en güçlü ögelerinden biri hâline gelmiştir.
İklim aktivizmi alanında bayan liderliği, yalnızca aksiyon alanında değil; siyaset geliştirme, savunuculuk ve toplumsal farkındalık yaratma üzere çok çeşitli seviyelerde kendini göstermektedir. Bayanlar, çevresel bozulmaya karşı mahallî bilgi birikimlerini, topluluk temelli örgütlenme güçlerini ve sürdürülebilir ömür pratiklerini kullanarak ekolojik dönüşümün merkezinde yer almaktadır. Greta Thunberg üzere figürlerin global çapta ses getiren gayretleri kadar, kırsalda susuzluğa karşı gayret eden, ormanları koruyan ve geçim kaynaklarını yine inşa eden bayanların kıssaları de bu gayretin sessiz lakin tesirli yapıtaşlarını oluşturur.
Bu çalışma, bayanların iklim aktivizmindeki liderlik rollerini, karşılaştıkları zorlukları, sundukları katkıları ve geleceğe yönelik perspektiflerini incelemeyi amaçlamaktadır. Bayanların sesinin sırf duyulmasını değil, karar alma düzeneklerinde tesirli bir formda yer bulmasını da sağlayacak bir anlayışa gereksinim duyulmaktadır. Zira iklim adaleti, cinsiyet adaletinden bağımsız düşünülemez; ve kalıcı bir dönüşüm fakat kapsayıcı bir liderlikle mümkündür.
Araştırmanın Konusu ve Problemi
Bu çalışmanın temel emeli bayanların iklim değişikliği çabasında liderlik rollerini çok taraflı bir perspektiften ele almaktır. Bayanların iklim krizi karşısında etkin iştirakleri, sırf çevreci hareketler bağlamında değil; toplumsal cinsiyet eşitliği, toplumsal adalet ve sürdürülebilir kalkınma bağlamlarında da incelenmesi gereken kıymetli bir unsurdur. Bilhassa bayanların iklim aktivizmine katkısı, mahallî bilgi sistemlerinden global siyaset alanlarına kadar geniş bir tesir yelpazesine sahiptir.
Araştırmanın temel sorunu, bayanların uğraş süreçlerindeki rollerinin gereğince görünür olmaması, karar alma sistemlerinde kâfi temsil edilmemeleri ve liderlik durumlarında çoklukla ikinci planda kalmalarıdır. Ayrıyeten, iklim krizinin tesirlerinin toplumsal cinsiyet farklılıkları nedeniyle bayanları daha kırılgan hale getirdiği bilimsel olarak kanıtlanmış olmasına karşın, bu farklılıkların iklim siyasetlerine gereğince yansıtılmadığı tespit edilmiştir.
Bu çalışma, bayanların iklim aktivizmine iştirakini çeşitli taraflarıyla birlikte incelemeyi amaçlamaktadır; bu bağlamda, bayanların iklim değişikliği ile birlikte zorlukları, İklim değişikliğinin olumsuz tesirlerinden kurtulmak için sağladıkları katkıları ve geleceğe yönelik stratejik rolleri hakkında derinlemesine bir tartışma sunulmaktadır. Bu gaye doğrultusunda, literatürdeki boşlukların doldurulmasının yanı sıra, iklim adaleti perspektifinden toplumsal cinsiyet odaklı bir tahlil yapılması da amaçlanmaktadır.
Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın temel gayesi, iklim değişikliğiyle gayrette bayanların oynadığı liderlik rolünü çok taraflı bir bakış açısıyla incelemektir. Bu çalışma, bayanların iklim aktivizmine iştirak motivasyonlarını anlamayı; karşılaştıkları toplumsal, kültürel ve yapısal mahzurları ortaya koymayı; yürüttükleri hareket ve çaba biçimlerini tahlil etmeyi hedeflemektedir.
Kadınların çevresel gayrete katkıları sıklıkla görünmez kılınmakta ya da ikincil planda bedellendirilmektedir. Bu çalışma, kelam konusu katkıları görünür kılarak, bayanların liderliğinin iklim adaleti hareketlerindeki yerini daha düzgün anlamayı amaçlamaktadır. Birebir vakitte bayanların bu alandaki tecrübelerinden, dayanışma biçimlerinden ve geliştirdikleri stratejilerden yola çıkarak, daha kapsayıcı ve tesirli iklim siyasetleri geliştirilmesine katkı sağlamayı hedeflemektedir.
Bu çalışma, bayanların iklim krizine karşı nasıl örgütlendiği, hangi yollarla sesini duyurduğu ve gelecek için nasıl bir vizyon ortaya koyduğu sorularına cevap aramaktadır. Nihayetinde, iklim krizinin tahlilinde bayan liderliğinin sadece tamamlayıcı değil, dönüştürücü bir güç olduğunu ortaya koymak bu çalışmanın en temel maksadıdır.
Araştırmanın Kıymeti ve Gerekçesi
Bu araştırma, bayanların iklim aktivizmindeki rollerini anlamak, bu alandaki katkılarını ortaya koymak ve karşılaştıkları zorlukları pahalandırmak emeliyle yapılmıştır. Bayanların iklim değişikliğiyle çabada kritik liderlik rollerini üstlenmesi, toplumsal cinsiyet eşitliği, sürdürülebilir kalkınma ve çevresel adalet açısından büyük ehemmiyet taşımaktadır. Fakat, bayanların bu süreçlerdeki tecrübeleri ve katkıları gereğince görünür olmamaktadır. Bu nedenle, bayanların iklim aktivizmindeki rollerini anlamak ve desteklemek, daha kapsayıcı ve tesirli iklim siyasetlerinin geliştirilmesi açısından kritik bir gerekliliktir.
Kadınlar, iklim değişikliğinin tesirlerine karşı daha savunmasız kümeler ortasında yer almakta ve toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri nedeniyle çevresel değişimlerden orantısız biçimde etkilenmektedir. Örneğin, birçok toplumda bayanlar, su temini, yakıt toplama, ziraî üretim ve aile sıhhati üzere vazifeleri üstlenmektedir ve bu roller, çevresel bozulmadan direkt etkilenmektedir. Bu nedenle, bayanların iklim aktivizmindeki liderlik rollerinin tanınması ve desteklenmesi, toplulukların dayanıklılığını artırmak ve sürdürülebilir kalkınma maksatlarına ulaşmak için kritik değere sahiptir.
Bu araştırmanın bir öbür değerli münasebeti, bayanların iklim aktivizmindeki rollerinin toplumsal adalet ve toplumsal dönüşüm açısından taşıdığı ehemmiyeti vurgulamaktır. Bayanlar, ekseriyetle topluluk temelli örgütlenmelerde liderlik ederek mahallî bilgi ve tecrübelerini kullanarak çevresel sıkıntılara yaratıcı tahliller geliştirmektedir. Fakat, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri ve yapısal pürüzler, bayanların bu süreçlere tam iştirakini sınırlamakta ve çevresel sürdürülebilirlik maksatlarına ulaşmayı zorlaştırmaktadır.
Son olarak, bu araştırma, bayanların liderlik rollerinin güçlendirilmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması için stratejik teklifler geliştirmeyi amaçlamaktadır. Bayanların karar alma süreçlerine iştirakinin artırılması, sürdürülebilir kalkınma siyasetlerinin aktifliğini artırmak ve iklim değişikliğiyle uğraşta daha kalıcı tahliller üretmek için kritik bir adımdır. Bu bağlamda, bu çalışma, bayanların iklim aktivizmindeki liderlik rollerinin daha güzel anlaşılmasına ve desteklenmesine katkı sağlamayı hedeflemektedir.
Araştırmanın Sınırlılıkları
Bu araştırma, bayanların iklim aktivizmindeki rollerini anlamak gayesiyle literatürdeki makaleler ve yayınlanmış raporlar kapsamında nitel bir inceleme metoduyla gerçekleştirilmiştir. Fakat, bu cins bir araştırma yaklaşımının kimi sınırlılıkları bulunmaktadır:
Veri Kaynaklarının Kapsamı ve Çeşitliliği: Araştırma, yalnızca mevcut literatür ve raporlarla sonlu olduğu için, bayanların iklim aktivizmindeki tecrübelerinin tam olarak yansıtılmasını zorlaştırmaktadır. Örneğin, muhakkak coğrafik bölgelerde yahut kültürel bağlamlarda yaşayan bayanların tecrübeleri gereğince temsil edilmemiş olabilmektedir. Ayrıyeten, farklı sosyo-ekonomik art planlara sahip bayanların perspektifleri ortasında değerli farklılıklar olabilmektedir.
Dil ve Erişim Kısıtlamaları: Literatürdeki çalışmaların büyük bir kısmı İngilizce yayınlanmış olup, öbür lisanlardaki araştırmalara erişim sonludur. Bu durum, global ölçekte bayanların iklim aktivizmindeki rollerini anlamada kısıtlayıcı bir faktör olmaktadır.
Veri Güvenilirliği ve Tarafsızlık: Kullanılan bilgilerin büyük kısmı ikincil kaynaklardan elde edildiği için, bu kaynakların tarafsızlığı ve güvenilirliği sorgulanabilir. Bilhassa, hükümet raporları yahut sivil toplum kuruluşlarının yayınları, belli politik yahut ideolojik perspektiflerden etkilenmiş olabilmektedir.
Güncellik Sorunu: İklim değişikliği ve toplumsal cinsiyet eşitliği üzere dinamik ve süratle değişen hususlarda yapılan araştırmaların bulguları süratle yeniliğini yitirebilmektedir. Bu nedenle, bu çalışmada kullanılan kimi literatür kaynakları, şimdiki gelişmeleri tam olarak yansıtmayabilir.
Nitel Tekniğin Sınırlılıkları: Nitel tahliller, ekseriyetle derinlemesine içgörüler sağlasa da bulguların genelleştirilebilirliği konusunda sınırlamalara sahiptir. Bu araştırma, geniş bir iştirakçi kitlesi yahut sayısal data seti kullanmadığı için, elde edilen sonuçların tüm bayanları temsil etme gücü hudutlu olabilir.
Kültürel ve Bölgesel Farklılıklar: Bayanların iklim aktivizmindeki rollerini etkileyen kültürel, politik ve ekonomik faktörler, farklı bölgelerde büyük ölçüde değişiklik gösterebilir. Bu nedenle, makul bir bölgeye yahut kültürel bağlama odaklanan çalışmalar, genel geçer sonuçlar elde etmeyi zorlaştırabilir.
Bu sınırlamaların farkında olarak, gelecekteki çalışmaların daha geniş bilgi setleri, lokal perspektifler ve çok lisanlı kaynaklarla desteklenmesi, daha kapsamlı ve temsil gücü yüksek sonuçlar elde edilmesine katkı sağlayabilir.
Birinci Bölüm
KURAMSAL ÇERÇEVE
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
İklim değişikliği, global yahut bölgesel iklim modellerinde meydana gelen büyük ölçekli ve uzun vadeli değişiklikleri tabir etmektedir. Bu değişiklikler, bilhassa insan faaliyetleri sonucunda atmosfere salınan sera gazlarının artmasıyla bağlıdır. Örneğin, fosil yakıtların yakılması sonucu atmosfere salınan karbondioksit (CO₂) düzeylerindeki artış, sanayi öncesi periyoda kıyasla ortalama global sıcaklıkları yaklaşık 1°C artırmıştır (Ahmed, 2018: s. 5-26). Bu ısınma, okyanus asitlenmesi, ziraî verimlilikte düşüş ve biyolojik çeşitliliğe yönelik önemli tehditler üzere ekolojik tesirlerle bağlantılıdır (Bellard vd., 2012: s. 365).
İklim değişikliğinin tesirleri, çok hava olayları, deniz düzeylerinin yükselmesi ve mevsimsel döngülerdeki değişimlerle kendini göstermektedir. Örneğin, artan sıcaklıklar ve sistemsiz yağışlar tarım verimliliğini azaltırken, deniz düzeylerinin yükselmesi kıyı bölgelerindeki yerleşim yerlerini tehdit etmektedir (Sitati vd., 2021: s. 1-15). Ayrıyeten, Lancet Countdown raporuna nazaran, iklim değişikliğine bağlı sıhhat meseleleri nedeniyle her yıl 150.000’den fazla insanın hayatını kaybettiği iddia edilmektedir (Mohammed, El-Mouty ve Ameen, 2022: s. 589-601). Bu sıhhat tesirleri, sırf ekosistemleri değil, tıpkı vakitte toplumların toplumsal yapısını ve sıhhat sistemlerini de derinden etkilemektedir.
Bununla birlikte, iklim değişikliğinin tesirlerini azaltmak için iklim ahenk stratejilerinin geliştirilmesi giderek daha değerli hale gelmektedir. Bilhassa kentler, bu bağlamda kritik bir rol oynamaktadır. İklime uyumlu kentler, gelecekteki iklim senaryolarını bugünkü planlama süreçlerine entegre ederek, kentsel dayanıklılığı artırmayı hedeflemektedir (Yari ve öbürleri, 2024: s.4). Bu stratejiler, halk sıhhati altyapısının iyileştirilmesinden, savunmasız toplulukların dayanıklılığını artırmaya kadar geniş bir yelpazeyi kapsamakta ve iklim değişikliğine karşı uzun vadeli tahliller sunmaktadır (Botta, Dahl‐Jensen, Rahbek, Svensson ve Nogués‐Bravo, 2019: s.29).
Son olarak, iklim değişikliğinin biyolojik çeşitlilik üzerindeki tesirlerini anlamak, tesirli müdafaa stratejileri geliştirmek için kritik kıymete sahiptir. Bölgesel iklim tarihi ve lokal ekosistem dinamiklerinin anlaşılması, savunmasız cinslerin korunması ve ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilirliği açısından büyük ehemmiyet taşımaktadır (Valentová ve Bostik, 2021: s. 94). Bu lokal yaklaşımlar, iklim bilimciler ve ekolojistler ortasındaki iş birliğini güçlendirerek, daha tesirli müdafaa stratejilerinin geliştirilmesine imkan tanımaktadır (Kosanic vd., 2019: s.1-8).
İKLİM AKTİVİZMİ
İklim aktivizmi, bireyler ve örgütlü kümeler tarafından iklim değişikliğine karşı farkındalık yaratmayı, siyaset değişikliklerini teşvik etmeyi ve toplulukları harekete geçirmeyi amaçlayan eforlar ve hareketler bütünüdür. Bu hareket, iklim değişikliğinin acil bir global sorun olarak kabul edilmesiyle birlikte son yıllarda büyük bir ivme kazanmıştır (Fisher ve Nasrin, 2020: s.1). İklim aktivistleri, toplumsal iştiraki artırmak ve yasama süreçlerini etkilemek maksadıyla tabandan örgütlenme, kamuoyu oluşturma, dijital kampanyalar ve toplumsal hareketler üzere çeşitli stratejiler kullanmaktadır (Roser‐Renouf vd., 2014: s. 163-178).
Araştırmalar, duygusal faktörlerin iklim aktivizmine iştirakte kıymetli bir rol oynadığını göstermektedir. Örneğin, iklim korkusu ve suçluluk üzere duygusal yansılar, bireyleri siyasi aksiyona geçmeye motive edebilir (Palmer, 2020: s. 1-35). Bu duygusal iştirak, ekseriyetle kolektif bir sorumluluk ve aciliyet hissinden kaynaklanır ve bilhassa geleceği tehlikede gören genç jenerasyonlar ortasında yaygındır (Vliet ve Beukes, 2023: s. 1-7). Birebir vakitte, toplumsal normlar ve toplumsal etraf de bireylerin iklim aktivizmine iştirakini güçlü bir biçimde etkileyen faktörler ortasında yer almaktadır (Latkin vd., 2022: s. 3).
Bunun yanı sıra, iklim aktivizmi, sadece çevresel krizlere dikkat çekmekle kalmayıp, tıpkı vakitte toplumsal adalet ve toplumsal eşitlik üzere hususları da kapsamaktadır. Aktivist kümeler, iklim değişikliğinin tesirlerinin çoğunlukla dezavantajlı topluluklar üzerinde daha büyük bir yük oluşturduğunu savunmakta ve bu toplulukların seslerini duyurmak için uğraş etmektedir (Kakenmaster, 2019: s. 37). Bu çok boyutlu yaklaşım, iklim adaleti kavramını merkezine alarak, iklim krizinin yalnızca çevresel değil, tıpkı vakitte toplumsal bir kriz olduğunu vurgulamaktadır (Koehrsen, 2021: s. 702).
Son olarak, iklim aktivizmi, toplumsal hareket teorileri çerçevesinde de incelenmektedir. Bu teoriler, aktivizmin toplumsal değişim yaratma potansiyelini, zorluklarını ve dinamiklerini ele almaktadır (North, 2011: s. 1585). İklim aktivizminin kamuoyu üzerindeki tesiri tartışılmaz olsa da gerçek manada toplumsal değişim yaratma kapasitesi konusunda hâlâ kimi soru işaretleri bulunmaktadır. Bu nedenle, iklim aktivizminin uzun vadeli tesirlerini kıymetlendirmek ve bu hareketin iklim değişikliğiyle uğraşta nasıl daha faal kullanılabileceğini anlamak için daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.
KADINLARIN İKLİM AKTİVİZMDEKİ ROLLERİ
Kadınların iklim aktivizmindeki rolleri hem iklim değişikliğinin tesirlerini azaltmak hem de sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek açısından çok boyutlu ve kritik değere sahiptir. Bayanların çevresel meselelere iştiraki, çoklukla toplumsal, ekonomik ve kültürel faktörlerden kaynaklanan farklı tecrübelere dayanır. Bu farklılıklar, bayanların çevresel değişikliklere karşı daha hassas olmalarına ve iklim hareketlerinde değerli liderlik rolleri üstlenmelerine yol açmaktadır (McCright, 2010: s. 82). Bayanlar, sadece önder olarak değil, birebir vakitte gelecekteki jenerasyonların refahını müdafaa sorumluluğunu üstlenen bireyler olarak da iklim aktivizmine katılmaktadırlar (Desai ve Zhang, 2021: s. 1-11).
Kadınların iklim aktivizmine olan katkıları, çoklukla topluluklarını ve ailelerini müdafaa isteklerinden kaynaklanmaktadır. Klasik olarak topluluklarının sıhhatini ve refahını gözeten bayanlar, çevresel bozulmanın getirdiği direkt tehditleri daha süratli fark edebilmekte ve bu durum, onların çevresel hareketlerde etkin rol almalarını teşvik etmektedir. Bayanların toplumsal yapılar içindeki rolleri, onları çevresel sürdürülebilirlik için kritik aktörler haline getirmektedir. Örneğin, kırsal bölgelerde su toplama, yakıt sağlama ve ziraî üretim üzere temel faaliyetler ekseriyetle bayanlar tarafından gerçekleştirilmekte ve bu misyonlar, bayanların çevresel değişikliklerden nasıl etkilendiklerini direkt belirlemektedir (Desai ve Zhang, 2021: s. 1-11).
Bununla birlikte, toplumsal cinsiyet dinamikleri ve iklim değişikliği ortasındaki kesişim, bayanların çevresel adaletsizliklere karşı daha savunmasız olmalarına neden olmaktadır. Birçok toplumda, bayanların doğal kaynak idaresi konusundaki karar alma süreçlerine iştiraki sosyo-kültürel normlarla sınırlandırılmakta ve bu durum, bayanların muhtaçlıklarını ve perspektiflerini yansıtan tesirli iklim siyasetlerinin geliştirilmesini zorlaştırmaktadır (Nagasha vd., 2019; Shrestha vd., 2019). Bu sınırlamalar, bayanların iklim değişikliğiyle çabadaki potansiyelini kısıtlamakta ve toplumsal eşitsizlikleri daha da derinleştirmektedir. Bu nedenle, bayanların liderlik rollerini güçlendirmek ve karar alma süreçlerine etkin iştiraklerini sağlamak, sürdürülebilir iklim tahlillerinin geliştirilmesi açısından büyük ehemmiyet taşımaktadır (Humayra vd., 2024: s. 7096-7113).
Kadınların iklim aktivizmine iştirakleri, tabandan örgütlenme, toplulukların seferber edilmesi ve daha geniş siyaset çerçevelerinin şekillendirilmesi üzere çeşitli roller içermektedir. Örneğin, Sahra Altı Afrika’da bayanların su, güç, arazi ve besin güvenliği üzere kaynak idaresi tartışmalarına iştiraki, iklim ahenk stratejilerinin aktifliği açısından kritik değere sahiptir (Hlahla, 2022). Bayanların iştirakini kolaylaştıran programlar, daha kapsamlı iklim ahenk stratejilerinin geliştirilmesine, topluluk dayanıklılığının artırılmasına ve sürdürülebilir kalkınma amaçlarına ulaşılmasına katkı sağlamaktadır.
Ancak, bayanlar ekseriyetle toplumsal cinsiyet rolleri ve toplumsal normlar nedeniyle iklim değişikliğine ahenk programlarına iştirakte kıymetli pürüzlerle karşılaşmaktadır. Bu pürüzler, bayanların sosyo-demografik durumlarından kaynaklanmakta ve onların iklim hareketlerine tam iştirakini sınırlamaktadır (Nagasha vd., 2019; Tanjeela ve Rutherford, 2018). Bu çeşit sistemsel problemlerin çözülmesi, bayanların çevresel değişimlerde faal birer aktör olmalarını ve iklim adaletini sağlamak açısından kritik kıymete sahiptir. Bayanların çevresel savunuculuk alanındaki kıymetli katkılarının tanınması, toplumsal dönüşüm ve sürdürülebilirlik gayelerine ulaşmada kıymetli bir adım olabilir (Rezk ve Sayed, 2024).
KADIN LİDERLİĞİNİN KARŞILAŞTIĞI ZORLUKLAR
Kadın liderliği, sıhhat hizmetleri, kurumsal ortamlar ve akademik alanlar da dahil olmak üzere birçok dalda çeşitli zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu zorluklar, sistematik ve yapısal manilerin yanı sıra, bayanların profesyonel mesleklerinde deneyimledikleri toplumsal ve ruhsal faktörlerden kaynaklanmaktadır (Galsanjigmed ve Sekiguchi, 2023: s. 366-389). Bayanların liderlik rollerine yükselmesini engelleyen bu bariyerler, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin derin köklerine dayanmakta ve bayanların meslek maksatlarına ulaşmalarını zorlaştırmaktadır.
Bu pürüzlerden biri, bayanların yetenekleri ve liderlik hünerlerine yönelik yaygın önyargılar ve kalıplaşmış yargılardır. Bilhassa STEM (bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik) ve sıhhat üzere erkeklerin baskın olduğu alanlarda, bayanlar ekseriyetle daha az uzman olarak algılanmakta ve bu da liderlik konumlarına erişimlerini zorlaştırmaktadır. Bu çeşit algılar, bayanların liderlik durumlarına ulaşma motivasyonlarını olumsuz etkileyerek, “cam tavan” olarak bilinen ve bayanların üst seviye yöneticilik konumlarına yükselmesini engelleyen yaygın bir fenomeni pekiştirmektedir (Fritz ve Knippenberg, 2017: s. 591-604).
Bunun yanı sıra, iş-yaşam istikrarı de bayan başkanlar için kıymetli bir zorluk oluşturmaktadır. Birçok bayan başkan, profesyonel sorumlulukları ile aile ve bakım misyonlarını dengelemek zorunda kalmakta, bu da vakit idaresi ve gerilimle başa çıkma konusunda önemli zorluklar yaratmaktadır (James, Hermosura, Decady ve Bourgeault, 2024: s. 142). Araştırmalar, mesken içi bakım yüklerinin ekseriyetle bayanlara orantısız bir formda yüklendiğini ve bunun, bayanların liderlik durumlarına ulaşma ve bu durumları sürdürme yeteneklerini sınırladığını ortaya koymaktadır (Holmes vd., 2024: s. 635-642). Bu durum, bayanların meslek maksatlarından vazgeçmelerine yahut liderlik rollerinden çekilmelerine neden olabilir.
Kadınların liderlik seyahatlerinde karşılaştıkları bir öteki değerli mahzur, kâfi mentorluk ve ağ oluşturma fırsatlarının eksikliğidir. Bayanlar, erkek meslektaşlarına kıyasla daha az takviye sistemine sahip olma eğilimindedir ve bu durum, meslek gelişimlerini olumsuz etkileyebilir (Steele vd., 2023: s. 41-65). Birçok tertip, erkek başkanların yüklü olduğu yapılar tarafından yönetilmekte ve bu başkanlar, çoklukla erkek çalışanları mentorluk ve ağ oluşturma fırsatları açısından daha fazla desteklemektedir. Bu durum, bayanların liderlik rollerine ulaşmalarını ve meslek yollarında ilerlemelerini sınırlayan kıymetli bir faktördür.
Ek olarak, bayan başkanlar, ferdî zorlukların yanı sıra kurumsal pürüzlerle de karşı karşıya kalmaktadır. Örneğin, birçok tertip, cinsiyet eşitliğini teşvik eden siyasetler geliştirme konusunda yetersizdir ve bu durum, bayanların meslek gelişimini ve liderlik kapasitelerini sınırlamaktadır (Galsanjigmed ve Sekiguchi, 2023: s. 36-389). Kurumsal yapılardaki bu eşitsizlik, bayanların karar alma süreçlerine iştirakini zorlaştırmakta ve liderlik kapasitelerini sınırlamaktadır (Amon, 2017: s. 236). Bu tıp yapısal pürüzlerin üstesinden gelmek, daha kapsayıcı ve eşitlikçi iş ortamlarının oluşturulması açısından kritik değer taşımaktadır.
Son olarak, bayanların liderlik rollerine ulaşma yolunda karşılaştıkları ruhsal zorluklar da dikkate alınmalıdır. Bayanlar, liderlik konumlarına ulaşma sürecinde, toplumsal cinsiyet rollerine uygun davranma baskısıyla karşı karşıya kalabilmekte ve bu durum, onların özgüvenlerini olumsuz etkileyebilmektedir. Örneğin, bayan önderler, otoriteyi elinde tutarken birebir vakitte “feminen” olma beklentisiyle çaba etmek zorunda kalmakta ve bu durum, “çifte yük” olarak bilinen karmaşık bir toplumsal dinamiğe yol açmaktadır (Amon, 2017; James vd., 2024). Bu tıp ruhsal baskılar, bayanların liderlik rollerine yükselme konusundaki istekliliklerini ve yüreklerini sınırlayabilir.
İkinci Bölüm
KÜRESEL ÇERÇEVELER VE YENİ GELİŞMELER
İklim değişikliği, sırf çevresel bir kriz olmanın ötesinde, toplumsal eşitsizlikleri ve bilhassa cinsiyet temelli adaletsizlikleri derinleştiren çok boyutlu bir tehdittir. Bayanlar, iklim krizinden orantısız biçimde etkilenen kümeler ortasında yer almakta; sıhhat, beslenme, eğitim ve pak suya erişim üzere temel haklara ulaşımda önemli zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Bayanların bilgiye, kaynaklara ve karar alma süreçlerine erişimindeki yapısal pürüzler, iklim krizinin tesirlerini daha da ağırlaştırmakta; doğal afetler sırasında bayanların ve kız çocuklarının hayatta kalma mümkünlüğü erkeklere kıyasla çok daha düşük olabilmektedir (Chittedam vd., 2021; Women, 2022)
Ancak bu kırılganlığa karşın, bayanlar iklim değişikliğiyle gayrette dönüştürücü bir güç olarak ön plana çıkmaktadır. Genç bayanlar başta olmak üzere birçok bayan önder, mahallî ve global seviyede iklim adaletini savunmakta, yenilikçi tahliller geliştirmekte ve topluluklarını daha sağlam hale getirmektedir. Bayanların bilgiye ve karar alma süreçlerine aktif iştiraki, yalnızca bayanların değil, tüm toplumun iklim krizine karşı direncini artırmaktadır.
İklim siyasetlerinde bayanların rolü birinci kere 1992 Rio Zirvesi’nde resmi olarak tanınmıştır. Bu dorukta kabul edilen Rio Bildirgesi’nin 20. prensibi, bayanların etraf idaresindeki hayati rollerini vurgulamış; Gündem 21 dokümanında ise “Kadınlar ve Çevre” başlığı altında bayanlar iklim değişikliğiyle çabada temel aktörler olarak kabul edilmiştir. Lakin bu tanıma, uygulamaya gereğince yansımamış; bayanların iklim siyasetlerinde manalı temsili fakat ilerleyen yıllarda ivme kazanmıştır.
2001 yılında COP7’de kabul edilen Marakeş Yol Haritası, cinsiyet eşitliği ve bayanların iklim değişikliğiyle uğraşa iştirakini birinci defa daha sistematik bir çerçeveye oturtmuştur. 2007’deki Bali Konferansı ve COP16 Cancun Mutabakatları, bayanların iklim siyasetlerine iştirakinin gerekliliğini vurgulamış, COP18’de ise bayanların karar alma süreçlerindeki temsil oranının artırılması gerektiği açıkça kabul edilmiştir. Bu gelişmeler, bayan liderliğinin legalleştirilmesi ismine değerli adımlar olmuştur.
En kritik eşiklerden biri, 2015 yılında kabul edilen Paris Mutabakatı olmuştur. Mutabakat, yalnızca teknik tedbirlerle değil, toplumsal dönüşümle de iklim değişikliğiyle uğraş edilmesi gerektiğini vurgulamış; bu bağlamda cinsiyet eşitliği, insan hakları ve bayanların güçlendirilmesi unsurlarını ön plana çıkarmıştır (Nations, 2015). 2019 COP25’te yürürlüğe giren Cinsiyet Aksiyon Planı, iklim siyasetlerinde bayanların liderlik kapasitelerini artırmak ve tüm iklim süreçlerine cinsiyet perspektifi entegre etmek için beş temel alana odaklanmıştır: kapasite geliştirme, bilgi ve bağlantı, bayan liderliği ve iştiraki, uygulama düzenekleri, izleme ve raporlama (Dobush vd., 2022: s. 254-271). Bu plan, bayanların bilgiye erişimi, karar alma gücü ve liderlik marifetlerini geliştirerek iklim aktivizmine daha güçlü iştiraklerini hedeflemektedir.
COP27 ise bayan liderliği açısından kıymetli bir dönemeçtir. Bu toplantıda, bilhassa genç bayanların iklim siyasetlerine daha etkin biçimde katılması gerektiği vurgulanmış, taraf ülkelerin cinsiyet eşitliği konusundaki taahhütlerini güçlendirmeleri davetinde bulunulmuştur. Fakat UNFCCC’nin 2022 Raporları, bayanların hâlâ iklim müzakerelerinde gereğince temsil edilmediğini ve eşitlikçi bir yapı oluşturulması için daha fazla yapısal düzenlemeye gereksinim duyulduğunu ortaya koymaktadır.
Bu bağlamda, iklim aktivizminde bayan liderliğini güçlendirmek yalnızca bir eşitlik sorunu değil, tıpkı vakitte iklim krizine daha kapsayıcı, adil ve sürdürülebilir tahliller üretmenin de anahtarıdır. Gelecek perspektifinde, bayanların iklim siyasetlerinde karar alıcı roller üstlenmeleri, iklim adaletinin sağlanması açısından yaşamsal kıymettedir. Toplumsal cinsiyet eşitliğini merkezine alan siyasetler ve uygulamalar sayesinde, bayan önderler iklim uğraşının ön saflarında yer almaya devam edecek ve iklim adaletinin tesisi için yol gösterici olacaktır.
Toplumsal Cinsiyet, İklim Değişikliği, Çatışma ve Göç Bağlantısı
Cinsiyet, iklim değişikliği, çatışma ve göç ortasındaki ilgiler, giderek daha karmaşık hale gelen ve birçok farklı disiplini kapsayan bir araştırma alanı olarak öne çıkmaktadır. Toplumsal cinsiyet dinamikleri, bireylerin ve toplulukların iklim değişikliğine ve bununla irtibatlı göç süreçlerine nasıl reaksiyon verdiklerini şekillendiren kritik faktörlerden biridir. Bilhassa çatışma bölgelerinde bu etkileşim daha besbelli hale gelmektedir. Araştırmalar, iklim değişikliğinin mevcut kırılganlıkları derinleştirdiğini ve toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri nedeniyle bayanlar ve kız çocuklarının orantısız bir halde etkilendiğini ortaya koymaktadır (Chindarkar, 2012; Lama vd., 2020; Pentinat, 2024).
Kadınlar, çoklukla iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerine karşı daha savunmasızdır ve bu durum, onların ekonomik ve toplumsal şartlarını daha da zorlaştırabilir. Örneğin, doğal kaynakların tükenmesi, tarım yerlerinin verimsizleşmesi ve su kaynaklarının azalması üzere çevresel problemler, bayanları mecburî göçe zorlayabilir. Çevresel bozulma, siyasi istikrarsızlık ve kaynak kıtlığı üzere faktörlerin kesişimi, bayanların karşılaştığı zorlukları daha da artırmakta ve onları yalnızca iklimle ilgili felaketlerden değil, tıpkı vakitte çatışma ortamlarından da kaçmaya mecbur bırakmaktadır. Örneğin, azalan doğal kaynaklar için artan rekabet, ekseriyetle daha fazla göçü tetikleyen şiddetli çatışmalara yol açabilmekte ve bu da iklim değişikliğinin tesirlerini toplumsal istikrarsızlıkla daha da karmaşık hale getirmektedir. Böylelikle, iklim göçü, sadece çevresel değişikliklerin değil, tıpkı vakitte toplumsal cinsiyete dayalı kırılganlıkların da bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.
Göç sırasında bayanların karşılaştığı zorluklar, toplumsal cinsiyete has risklerle şekillenmektedir. Bayan göçmenler, çoklukla cinsiyete dayalı şiddet, sömürü ve sıhhat hizmetlerine yetersiz erişim üzere risklerle karşı karşıya kalmaktadır (Butros vd., 2021: s. 842-856). Bu durum, iklim göçü bağlamında bayanların yaşadığı eşsiz zorlukları dikkate alan cinsiyete hassas siyasetlerin geliştirilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır (Diab ve Scissa, 2023: s. 11-20). Lakin, sadece iklim değişikliğine yahut ekonomik göstergelere odaklanan siyasetler, birden fazla vakit bayanların ve öteki savunmasız kümelerin karşılaştığı sıhhat meseleleri ve sosyo-kültürel zorlukları göz gerisi etmektedir (Daalen vd., 2021; Myrttinen, 2017).
Bu sıkıntıları daha da karmaşık hale getiren bir başka etken, iklim göçünün çoklukla “mülteciler” yahut “ekonomik göçmenler” üzere dar tariflerle ele alınmasıdır. Bu ikili yaklaşım, bilhassa hem çevresel hem de sosyo-politik krizlerden kaçmak zorunda kalan bayanların çok boyutlu tecrübelerini gereğince yansıtamamaktadır (Hartmann, 2010: s. 23-26; Reichman, 2022: s. 91). Bu durum, iklimle ilgili göçün toplumsal cinsiyet boyutlarını göz gerisi ederek, bayanların özgün tecrübelerini siyaset yapıcıların dikkatinden kaçırma riskini beraberinde getirmektedir.
Ancak, bayanların bu süreçlerde yalnızca mağdur olmadığını da kabul etmek gerekir. Bayanlar, iklim adaptasyonu ve toplumsal dayanıklılığı artıran yenilikçi tahliller sunma konusunda faal değişim casuslarıdır (Chindarkar, 2012: s.1; Pentinat, 2024: s.388). Bayanların güçlendirilmesi ve onların içgörülerinin iklim siyasetlerine entegre edilmesi, toplumların hem iklim değişikliğine hem de sosyo-politik krizlere karşı daha dirençli hale gelmesine katkı sağlayabilir (Goudet vd., 2024; Lama vd., 2020; Pentinat, 2024).
Toplumsal Cinsiyet Normları ve Kırılganlık
İklim değişikliği bağlamında toplumsal cinsiyet normları ve kırılganlıklar, sosyo-kültürel dinamikler tarafından şekillenen karmaşık etkileşimler ortaya koymaktadır. Bilhassa kırılgan bölgelerde yaşayan bayanlar, cinsiyet rollerine dayalı yapısal eşitsizlikler nedeniyle daha yüksek risklerle karşı karşıya kalmaktadır. Araştırmalar, klâsik cinsiyet rollerinin – örneğin erkeklerin karar alma süreçlerinde baskın olması ve bayanların mesken içi sorumluluklarının ön planda tutulması – iklim değişikliğinin tesirlerine karşı toplulukları daha savunmasız hale getirebileceğini göstermektedir (Goudet vd., 2024; Madhuri, 2025: s.3; Phan vd., 2019: s. 1257). Bu tıp toplumsal yapıların, afetler ve iklim krizleri sırasında bayanların maruz kaldığı zorlukları orantısız bir formda artırdığı sıklıkla gözlemlenmektedir. Bayanların çoklukla kaynaklara, eğitime ve karar alma süreçlerine sonlu erişimi, onların iklim değişikliğine ahenk kapasitelerini kıymetli ölçüde kısıtlamaktadır (Rothschild ve Haase, 2022: s. 414-420).
Çatışma bölgelerinde ise bu kırılganlıklar daha da besbelli hale gelir. Çatışmalar, lokal ekonomileri ve toplumsal ağları zayıflatarak bayanların toplumsal hayata iştirakini daha da kısıtlayabilir. Bayanlar, kriz periyotlarında aile içi istikrarı sağlamada kritik roller üstlenseler de, bu katkıları çoklukla iklimle ilgili göç ve dayanıklılık siyasetlerinde gereğince tanınmamaktadır (Loudon vd., 2021: s. 1-36; Sitati ve başkaları, 2021). Ayrıyeten, iklim değişikliği nedeniyle yerinden edilen topluluklarda bayanlar, cinsiyete dayalı şiddet ve sömürü riskiyle daha sık karşı karşıya kalmakta ve bu durum bayanların fizikî güvenliği ve ruhsal sıhhatini önemli halde tehdit edebilmektedir (Goudet vd., 2024; Ide vd., 2021: s. 43-52).
Bu nedenle, tesirli iklim adaptasyon stratejilerinin geliştirilmesinde cinsiyet perspektiflerinin entegrasyonu büyük ehemmiyet taşımaktadır. Bayanların çeşitli muhtaçlıklarının ve güçlü taraflarının tanınması, cinsiyet eşitliğini teşvik eden kapsayıcı siyaset yaklaşımlarının geliştirilmesi için kritik bir adımdır (Daalen vd., 2021). Cinsiyet normları ve kırılganlıklar ortasındaki bağlantıların iklim siyasetlerine dahil edilmesi, daha dirençli ve sürdürülebilir toplulukların oluşmasını sağlayabilir. Bu cins bütüncül yaklaşımlar, toplumsal dayanıklılığı artırarak, daha adil ve eşitlikçi ahenk sonuçlarına ulaşılmasına katkıda bulunabilir (Ashrafuzzaman vd., 2022: s. 3; Maguire vd., 2022: s. 429).
İKLİM AKTİVİZMİ VE KADIN
İklim aktivizmi ve bayanların çevresel meselelere iştiraki, bayanların sürdürülebilir tahliller savunma ve iklim siyasetlerini şekillendirme konusundaki kritik rollerini ortaya koymaktadır. Cinsiyet, çevresel dertleri ve iklim hareketlerine iştiraki değerli ölçüde etkileyen bir faktördür. Araştırmalar, bayanların ekseriyetle erkeklere kıyasla iklim değişikliği konusunda daha yüksek seviyede telaş duyduğunu ve bu telaşın iklim aktivizmine daha fazla iştiraki teşvik ettiğini göstermektedir (McCright, 2010). Lakin, bayanların iklim siyasetlerine iştiraki tarihi olarak hudutlu kalmış ve bu durum, cinsiyete hassas yaklaşımların gerekliliğini daha da besbelli hale getirmiştir (Rainard vd., 2023: s. 1-17)
Özellikle gelişmekte olan bölgelerde, bayanlar sosyo-kültürel normlar ve klâsik cinsiyet rolleri nedeniyle iklim değişikliğinden orantısız bir halde etkilenmektedir (Gan vd., 2023; Mukhopadhyay ve Adhikari, 2016; Tanjeela ve Rutherford, 2018). Bu toplumsal kısıtlamalar, bayanların kaynaklara, karar alma düzeneklerine ve ekonomik fırsatlara erişimini kısıtlamakta, böylelikle iklim değişikliğine karşı adaptasyon kapasitelerini zayıflatmaktadır. Bununla birlikte, bayanların liderlik ettiği taban hareketleri, topluluk dayanıklılığına odaklanarak iklim krizine karşı tesirli tahliller geliştirmekte ve lokal bilgiye dayalı eşsiz bakış açıları sunmaktadır (Gan vd., 2023; Paramitha vd., 2024). Bu hareketler, toplumsal dönüşüm ve iklim adaleti için kritik kıymete sahip kolektif hareketler olarak dikkat çekmektedir.
Kadın liderliğine dair bu anlatılar, siyaset imalinde kapsayıcılığın ve çeşitliliğin kıymetini vurgulamakta, iklim değişikliğiyle faal bir gayret için bayanların içgörülerinden ve iştirakinden yararlanmanın gerekliliğini ortaya koymaktadır (Magnúsdóttir ve Kronsell, 2014; Wray vd., 2023: s.1088). Bu bağlamda, cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi yalnızca adalet problemi değil, tıpkı vakitte iklim değişikliğine yönelik kapsamlı ve sürdürülebilir stratejiler geliştirmek için de hayati bir gerekliliktir (Andrijevic vd., 2020: s. 1-8; Rezk ve Sayed, 2024).
Kadınlar ve Etraf Ortasındaki İlişki
Kadınlar, dünya nüfusunun yarısını oluşturmakta ve etrafla olan ilgilerinde kritik roller üstlenmektedir. Birleşmiş Milletler Etraf Programı (UNEP), bayanların topluluklarının refahına, sürdürülebilir kalkınmaya ve ekosistemlerin korunmasına yaptığı katkılara dikkat çekmekte ve bu katkıların toplumsal cinsiyet perspektifiyle ele alınmasının ehemmiyetini vurgulamaktadır (Organization ve Foundation, 2004a). Bayanların çevresel idarede üstlendikleri roller, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri, kültürel normlar ve sosyo-ekonomik bağlamlar tarafından şekillenmektedir.
Kadınların etrafla olan münasebetlerini anlamak için şu belirleyici ögeler öne çıkmaktadır:
Emek ve İş Paylaşımı: Bayanlar, çoklukla tarım, su toplama, yakacak odun sağlama ve besin üretimi üzere temel ömür aktivitelerinde değerli rol oynarlar. Bu roller, çevresel değişimlerden direkt etkilenmelerine yol açar (Organization ve Foundation, 2004b).
Kaynaklara Erişim ve Denetim: Bayanların doğal kaynaklara, bilgiye, statüye ve güce erişimleri, çevresel sürdürülebilirlik konusundaki tesirlerini belirleyen kritik bir faktördür. Bilhassa düşük gelirli topluluklarda yaşayan bayanlar, çevresel bozulmalardan daha fazla etkilenme eğilimindedirler (Braidotti, 1994).
Kültür ve Gelenekler: Bayanların çevresel problemlere reaksiyonları, bulundukları toplumların kültürel bedelleri ve gelenekleriyle şekillenir. Toplumsal cinsiyet normları, bayanların çevresel liderlikteki rollerini sonlandırabilir yahut destekleyebilir (Braidotti, 1994).
Politik İştirak: Bayanların karar alma süreçlerine iştiraki, çevresel meselelerin tahlilinde daha kapsayıcı ve sürdürülebilir sonuçlar elde edilmesini sağlar. Fakat, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri, bayanların bu süreçlere iştirakini ekseriyetle kısıtlamaktadır (Organization ve Foundation, 2004b).
Bu bağlamda, bayanların etrafla olan güçlü bağları, birçok memleketler arası muahede ve bildirge tarafından da tanınmıştır. Örneğin, 1992 yılında düzenlenen Birleşmiş Milletler Dünya Doruğu (UNCED), toplumsal cinsiyet eşitliğini çevresel müdafaa çerçevesine entegre etme gerekliliğini vurgulamıştır (UNEP, 2004). Misal halde, 1995 yılında yapılan Dünya Bayanlar Konferansı, bayanların çevresel karar alma süreçlerindeki rollerini güçlendirmeye yönelik değerli bir dönüm noktası olmuştur.
Kadınların etrafla olan bağları, toplumsal cinsiyet normları ve rollerinden büyük ölçüde etkilenmektedir. Mellor (1997), Gender and the Environment isimli çalışmasında bu bağa dair iki temel iddiayı ele alır:
Toplumsal Roller: Bayanlar ve erkeklerin etrafla olan alakaları toplumsal olarak şekillendirilmektedir. Bayanlar, bakım verme ve hayatı destekleme rollerinden ötürü etrafa daha fazla bağlılık gösterirler (Mellor, 1997).
Biyolojik Yakınlık: Bayanların biyolojik rollerinden ötürü tabiata daha yakın oldukları ve bu nedenle çevresel meselelere daha hassas oldukları savunulmaktadır (Mellor, 1997). Fakat bu görüş, feminist etraf hareketleri içinde tartışmalıdır (Braidotti, 1994).
Braidotti ve arkadaşları (1994), bayanların çevresel liderlikteki rollerini yalnızca toplumsal cinsiyetle değil, birebir vakitte sınıf, ırk ve kültürel farklılıklar üzere daha geniş toplumsal bağlamlarla ilişkilendirir. Bu perspektif, bayanların çevresel sıkıntılara olan katkılarının ve yaklaşımlarının çeşitliliğini anlamak açısından kritik ehemmiyete sahiptir.
Kadınlar, toplumsal olarak inşa edilmiş rollerinden ötürü su toplama, yakıt sağlama, toprağı yönetme, besin üretme ve aile üyelerine bakım sağlama üzere birçok misyon üstlenmektedir. Bu roller, bayanları çevresel değişimlere karşı daha savunmasız hâle getirebilir (Braidotti et al., 1994). Örneğin, doğal kaynaklara bağımlı topluluklarda, iklim değişikliği ve çevresel bozulma, bayanların geçim kaynaklarını direkt etkileyebilir.
Ayrıca, farklı etraflarda yaşayan bayanların gereksinimleri ve karşılaştıkları zorluklar birbirinden hayli farklıdır. Bu nedenle, etraf siyasetlerinin geliştirilmesinde, bayanların toplumsal sınıf, etnik köken ve coğrafik pozisyon üzere farklılıklarının dikkate alınması büyük kıymet taşımaktadır.
Kadınların etrafla olan güçlü bağları, toplumsal cinsiyet normları ve çevresel adalet uğraşı ortasındaki alakayı anlamak, sürdürülebilir kalkınma stratejilerinin aktifliğini artırmak için kritik değere sahiptir. Bu bağlamda, bayanların toplumsal cinsiyet eşitliğine dayalı siyasetler geliştirilmesinde daha etkin rol almaları, global çevresel zorlukların üstesinden gelinmesine kıymetli katkılar sağlayabilir.
İklim Aktivisti Olarak Kadınlar
Kadınlar, iklim adaleti ve etraf muhafaza uğraşında uzun müddettir kritik roller üstlenmekte ve bu hareketlerin merkezinde yer almaktadır. Tarihî olarak, bayanlar çevresel bozulmaya karşı yansılarını çoklukla süratli ve kararlı bir halde ortaya koymuş, topluluklarının ekolojik sıhhatini müdafaa gayretinde öncü roller üstlenmişlerdir (Aulia vd., 2024b: s. 1-10).
Kadınların liderliğinde şekillenen etraf hareketleri, 1960’lı ve 1970’li yıllarda global ölçekte ivme kazanmıştır. Bu periyotta Hindistan’daki Chipko Hareketi ve Kenya’daki Yeşil Nesil Hareketi üzere bayan öncülüğündeki teşebbüsler, çevresel dayanıklılığı artırmaya ve toplulukların ekolojik haklarını muhafazaya yönelik kıymetli adımlar atmıştır. Bu hareketler, toplumsal cinsiyet eşitliğinin ve topluluk temelli etraf idaresinin kıymetini vurgulayan güçlü örneklerdir (Clemens, 2016: s. 1-3).
Kadınların çevresel uğraştaki tesirleri, yalnızca mahallî seviyede değil, tıpkı vakitte global platformlarda da bariz hale gelmiştir. 1992 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Kontratı (UNFCCC) ve 1994’teki Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Çaba Kontratı (UNCCD) üzere memleketler arası muahedeler, bayanların çevresel haklarının korunması ve sürdürülebilir kalkınma gayelerine katkılarının tanınması açısından kıymetli adımlar atmıştır. Bayanların çevresel kümeleri, bu tıp mutabakatların uygulanmasını izlemek ve ülkelerin çevresel taahhütlerine ahenk sağlamalarını denetlemek hedefiyle kritik roller üstlenmiştir (Rai vd., 2023: s.213).
Kadınların etraf hareketlerindeki etkin rolü, onların tabiatla kurdukları kalıcı bağlarla da ilişkilendirilmektedir. Merchant (2023) bu durumu, bayanların vücutları yahut bakım ilgisi içinde oldukları bireylerin vücutları çevresel tehditlerle karşılaştığında etraf aktivistlerine dönüşmeleriyle açıklamaktadır. Bayanların toplumsal pozisyonları ve tabiatla kurdukları tarihî ilgiler, onların etraf meselelerine daha hassas olmalarına yol açmış ve çevresel bozulmayla gayrette kararlı bir duruş sergilemelerine taban hazırlamıştır.
Bu bulgular, bayanların çevresel hareketlerdeki kritik rollerinin tarihi ve kültürel bağlamlarda nasıl şekillendiğini ve bu hareketlerin toplumsal değişim üzerindeki tesirlerini ortaya koymaktadır.
Greta Thunberg (İklim Aktivisti)
Greta Thunberg, global iklim hareketinin sembol isimlerinden biri olarak, gençleri iklim değişikliğiyle çabada acil harekete geçmeye teşvik eden güçlü bir önderdir (Fotoğraf 1). 2018 yılında İsveç Parlamentosu önünde başlattığı tek kişilik protesto, kısa müddette dünya çapında milyonlarca gencin katıldığı Fridays for Future hareketine dönüşmüştür (Han ve Barnett-Loro, 2018: s. 55). Thunberg’in açık kelamlı bildirileri, bilime ve jenerasyonlar ortası adalete yaptığı vurgu ile dikkat çekmekte; iklim krizine karşı güçlü bir toplumsal seferberlik yaratmaktadır.
Thunberg’in tesiri yalnızca gençlik aktivizmiyle sonlu kalmamış, birebir vakitte bayan liderliğine dair klasik algıları da dönüştürmüştür. Onun öncülüğünde gelişen toplumsal medya kampanyaları, genç bayanların iklim hareketlerinde daha faal rol almasına imkan tanımış ve iklim adaleti konusundaki farkındalığı artırmıştır (Aulia vd., 2024b).
Bu pürüzlerden biri, bayanların yetenekleri ve liderlik maharetlerine yönelik yaygın önyargılar ve kalıplaşmış yargılardır. Bilhassa STEM (bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik) ve sıhhat üzere erkeklerin baskın olduğu alanlarda, bayanlar çoklukla daha az ehil olarak algılanmakta ve bu da liderlik durumlarına erişimlerini zorlaştırmaktadır. Bu tıp algılar, bayanların liderlik durumlarına ulaşma motivasyonlarını olumsuz etkileyerek, “cam tavan” olarak bilinen ve bayanların üst seviye yöneticilik konumlarına yükselmesini engelleyen yaygın bir fenomeni pekiştirmektedir (Fritz ve Knippenberg, 2017: s. 1-8).
Bunun yanı sıra, iş-yaşam istikrarı de bayan başkanlar için kıymetli bir zorluk oluşturmaktadır. Birçok bayan başkan, profesyonel sorumlulukları ile aile ve bakım vazifelerini dengelemek zorunda kalmakta, bu da vakit idaresi ve gerilimle başa çıkma konusunda önemli zorluklar yaratmaktadır (James ve başkaları, 2024: s. 145). Araştırmalar, mesken içi bakım yüklerinin ekseriyetle bayanlara orantısız bir biçimde yüklendiğini ve bunun, bayanların liderlik konumlarına ulaşma ve bu konumları sürdürme yeteneklerini sınırladığını ortaya koymaktadır (Holmes ve öbürleri, 2024). Bu durum, bayanların meslek maksatlarından vazgeçmelerine yahut liderlik rollerinden çekilmelerine neden olabilmektedir.
Fotoğraf 1: Greta Thunberg
Kaynak: www.ted.com, 2025.
Vandana Shiva (Ekolojik Niyet ve Tabiat Koruma)
Vandana Shiva (Fotoğraf 2), ekofeminizm ve tabiat korumacılığı alanında değerli bir isim olarak, bayanların ve tabiatın sömürülmesinin temelde ataerkil kapitalist sistemlerle temaslı olduğunu savunmaktadır. Shiva, etrafın tahribatı ve bayanların marjinalleştirilmesi ortasındaki bu simbiyotik münasebete dikkat çekerek, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin çevresel meselelerle nasıl iç içe geçtiğini vurgular (Mir, 2021: s. 27-37)
Shiva’nın en bilinen aktivist aksiyonlarından biri, Hindistan’daki Chipko Hareketi’ne iştirakidir. Bu hareket, bayanların doğal kaynakların korunmasında kritik bir rol oynadığını ve topluluklarının ekolojik sıhhatini müdafaada öncü olduklarını ortaya koymuştur. Ayrıyeten, Shiva, genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO’lar) ve tohum monopollerine karşı çıkışıyla tanımakta ve lokal çiftçilik tekniklerinin korunmasının ekolojik sürdürülebilirlik için hayati olduğunu savunmaktadır (Mir, 2021).
Fotoğraf 2: Vandana Shiva
Kaynak: https://sacredecology.com/blog/seed-freedom
Wangari Maathai (Yeşil Nesil Hareketi)
Wangari Maathai (1940–2011), Kenya’da etraf muhafaza eforlarını bayanların güçlendirilmesiyle birleştiren Yeşil Jenerasyon Hareketi’ni (GBM) kurmasıyla tanınan, etraf aktivizminde çığır açan bir isimdir (Fotoğraf 3). Çalışmaları, bayanların ve tabiatın sömürülmesinin ataerkil bir çerçeve içinde birbirine bağlı olduğu fikri olan ekofeminizmin unsurlarını örneklemektedir. Maathai’nin savunuculuğu, global olarak birçok bireyi ve hareketi çevresel yöneticiliği toplumsal adaletle iç içe geçirmeye teşvik etmiştir (Clemens, 2016).
Fotoğraf 3: Wangari Maathai
Kaynak: https://www.yesilist.com/afrikanin-melegi-wangari-maathai/
Maathai tarafından 1977’de başlatılan Yeşil Jenerasyon Hareketi, kolay bir ağaç dikme hareketiyle başladı lakin çevresel onarımı, bayan haklarını ve sürdürülebilir kalkınmayı hedefleyen değerli bir taban teşebbüsüne dönüşmüştür. Maathai, ormansızlaşmanın ve çevresel bozulmanın, ekseriyetle yakacak odun temin etme ve konut içi besin güvenliğini sağlama sorumluluğunu üstlenen bayanları orantısız bir halde etkilediğini fark etmiştir. Hareket, bayanları ağaç dikme ve etraf muhafaza çalışmalarına katılmaya teşvik ederek sadece ekolojik krizleri ele almakla kalmamış, birebir vakitte toplumsal değişimi de teşvik etmiştir (Smulders, 2016: s.30).
Maathai’nin aktivizmi, çevresel sürdürülebilirliğin insan hakları için temel olduğuna olan inancına dayanmıştır e ekolojik sıhhat ile toplum refahı ortasındaki yakın bağları tesirli bir biçimde iletmiştir. Yaklaşımı, lokal bilgi ve klâsik uygulamaları vurgulayarak, çevresel problemleri ele almada yerli bilgeliğin kıymetini kabul etti. Çalışmaları ayrıyeten sürdürülebilir kalkınmayı kolaylaştırmada eğitimin rolünü vurgulayarak, gelecek jenerasyon ekolojik şuurlu önderler için yol açmıştır (Ebila, 2017: s. 150).
Dahası, Maathai’nin katkıları Kenya hudutlarının ötesine uzanmaktadır. Sürdürülebilir uygulamalar ve bayan hakları savunuculuğu, 2004 yılında Nobel Barış Ödülü’nü alan birinci Afrikalı bayan olduğunda memleketler arası alanda tanınmıştır. Bu ödül, etraf müdafaa konusundaki eforlarını takdir etmiştir ve dönüştürücü toplumsal hareketlerde bayan liderliğinin kıymetini vurgulamıştır (Clemens, 2016). Maathai’nin tesiri yankılanmaya devam etmekte ve etraf telaffuzunda cinsiyet eşitliğini içeren disiplinler ortası yaklaşımlara olan muhtaçlığı fark eden yeni kuşak çevrecilere ve aktivistlere ilham vermektedir (Stuhlhofer, 2022: s.23).
Maathai, çalışmalarında ve yazılarında, gerçek değişimin tabandan gelen hareketlerden kaynaklanması gerektiği ve bayanların güçlendirilmesinin hem çevresel sürdürülebilirliği hem de toplumsal eşitliği sağlamak için elzem olduğu iletisini dengeli bir biçimde lisana getirmiştir. Maathai, ekoloji sıkıntılarını cinsiyet ve toplumsal adalet sıkıntılarıyla ilişkilendirerek, çevresel aktivizmin görüntüsünü derinden şekillendirmiş ve onu dünya çapında hem çevresel hem de feminist hareketlerde hürmet duyulan bir figür haline getirmiştir (Presbey, 2013: s.441-454).
Berta Cáceres (Çevre Aktivisti)
Honduraslı yerli etraf aktivisti Berta Cáceres, etraf müdafaa gayretinin sembol isimlerinden biridir (Fotoğraf 4). Lenca halkının kutsal ırmağı Gualcarque’nin korunması için Agua Zarca Barajı’na karşı yürüttüğü kampanya ile tanınmaktadır. Bu proje, yerli halkın hayat alanlarını yok edecek ve Gualcarque Irmağı’nı kirletecek bir hidroelektrik santralin inşasını içermekteydi. Cáceres, 2015 yılında kampanyasının başarısı sonucunda dünyanın en itibarlı etraf ödüllerinden biri olan Goldman Etraf Ödülü’ne layık görülmüştür. Cáceres’in liderliğinde yapılan bu çaba, baraj inşasının durdurulmasına ve Lenca halkının suya, toprağa ve besine erişim haklarının korunmasına imkan sağlamıştır. Lakin, bu kararlı gayreti nedeniyle 2016 yılında baraj projesiyle irtibatlı şahıslar tarafından öldürülmüştür. Onun mirası, yerli haklarının korunması ve çevresel adalet gayretinin gücünü temsil etmeye devam etmektedir. (Chan ve öbürleri, 2020: s.693-717)
Fotoğraf 4: Berta Cáceres
Kaynak: www.goldmanprize.org, 2025.
LaDonna Brave Bull Allard (İklim Aktivisti)
LaDonna Brave Bull Allard (Fotoğraf 5), Kuzey Dakota’daki Standing Rock Sioux Kabilesi’nin bir üyesi olarak, Dakota Access Boru Sınırı’nın inşasına karşı verdiği uğraşla tanınmaktadır. Bu boru çizgisi, mahallî toplulukların su kaynaklarını ve kültürel mirasını tehdit eden büyük bir etraf riski oluşturmaktaydı. Allard, bu projenin iklim değişikliğini şiddetlendirdiğini ve yerli halkların haklarını tehdit ettiğini savundu. “Biz, bu toprakların yerli halkları olarak, özgürlüğümüz ve Anamız Toprak’ın özgürlüğü için savaşıyoruz,” diyerek uğraşa olan bağlılığını lisana getirmiştir. Allard, lokal toplulukları bir ortaya getirerek global bir etraf hareketine ilham kaynağı olmuştur ve suyun kutsallığını müdafaa uğraşında kıymetli bir figür haline gelmiştir. (Hartatik vd., 2019: s. 356-363)
Fotoğraf 5: LaDonna Brave Bull Allard
Kaynak: www.oneearth.org, 2025.
Nemonte Nenquimo (Çevre Aktivisti)
Ekvador Amazonları’ndan yerli Waorani lideri Nemonte Nenquimo (Fotoğraf 6), Amazon yağmur ormanlarını müdafaa uğraşıyla tanınmaktadır. 2019 yılında, Ekvador hükümetinin petrol şirketlerine Amazon bölgesini satma planına karşı açtığı davayı kazanarak 500.000 dönümlük yağmur ormanını müdafaayı başarmıştır. Nenquimo, bölgedeki yerli halkların ormanlarını muhafaza ve kültürel haklarını savunma çabasında değerli bir önderdir. “Amazon’u kaybedersek, yalnızca yerli halklar için değil, tüm insanlık için büyük bir kayıp olur,” diyerek çevresel adaletin global boyutuna dikkat çekmiştir. (Etchart, 2022: s. 55; Pearcey, 2015: s. 441-454)
Fotoğraf 6: Nemonte Nenquimo
Kaynak: www.theguardian.com, 2025.
Hindou Oumarou Ibrahim (Çevre Savunucusu)
Çad’daki Mbororo topluluğunun bir üyesi olan Hindou Oumarou Ibrahim (Fotoğraf 7), iklim değişikliği ve doğal kaynakların korunması konusunda etkin bir etraf savunucusudur. Yerli halkların haklarını savunmak ve çevresel sıkıntılarla çaba etmek için çeşitli projeler yürütmektedir. Ibrahim, iklim değişikliğinin neden olduğu kuraklık, açlık ve şiddetin artışı üzere meselelere karşı lokal toplulukları güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıyeten, biyolojik çeşitliliğin korunması, pak su kaynaklarının sağlanması ve toplulukların iklim değişikliğine ahenk sağlamasına yönelik projeler geliştirmektedir. (Ibrahim vd., 2023: s. 245-272)
Fotoğraf 7: Hindou Oumarou Ibrahim
Kaynak: www.weforum.org, 2025.
Francia Márquez (Çevre Aktivisti)
Kolombiyalı yerli etraf aktivisti Francia Márquez (Fotoğraf 8), 2018 yılında Goldman Etraf Ödülü’nü kazanarak dünya çapında tanınmıştır. Topluluğunun atalarından miras kalan toprakların korunması ve yasa dışı altın madenciliğine karşı verdiği çabayla öne çıkmıştır. Márquez, ayrıyeten yine ağaçlandırma, atık idaresi ve çevresel adalet hususlarında çeşitli projeler yürütmektedir. “İnsanlığın en büyük sorunu, gezegenimizi korumak için birlikte hareket etmek ya da onu yok etmek arasındaki seçimi yapmaktır,” diyerek etraf müdafaa konusunda global bir farkındalık davetinde bulunmuştur. (Cannon, 2024: s. 295; Perez vd., 2015: s. 1-13)
Fotoğraf 8: Francia Márquez
Kaynak: www.globalvoices.org, 2025.
Aleta Baun (İklim Aktivisti)
Endonezya’nın Timor Adası’ndaki Mollo topluluğundan iklim aktivisti Aleta Baun (Fotoğraf 9), madencilik faaliyetlerine karşı yerli toplulukların haklarını savunmasıyla tanınmaktadır. Baun, çevresel tahribatı durdurmak ve yerli toplulukların ömür alanlarını korumak için bayanları örgütleyerek büyük bir dayanışma hareketi başlatmıştır. Onun liderliğinde, bayanlar klâsik dokuma yaparak barışçıl bir direniş sergilemiş ve sonunda madencilik faaliyetlerinin durdurulmasını sağlamışlardır. Baun, ayrıyeten besin güvenliği, ekolojik onarım ve bayanların güçlendirilmesi bahislerinde çalışmalar yürütmektedir. (Norman, 2024)
Fotoğraf 9: Aleta Baun
Kaynak: www.oneearth.org, 2025.
İkizdereli Bayanların Etraf Eylemi
İkizdere, Karadeniz’in Rize vilayetinde küçük bir köydür. Bölge, doğal kaynaklar açısından güçlü olduğu için hidroelektrik santraller (HES) ve altın madenciliği üzere birçok projeye mesken sahipliği yapmaktadır. Emsal halde, İkizdere Vadisi’nde taş ocakları ve yeni hidroelektrik santraller kurulması planlanmaktadır. Bu projeler, doğal, ekolojik ve kültürel ehemmiyeti nedeniyle muhafaza altındaki alanlarda yapılmasına karşın ağır biçimde devam etmektedir.
İkizdere’de bayanlar (Fotoğraf 10), çocuklarının sıhhati, gelir kaybı, ömür alanlarının yok olması ve ekosistemin tahrip edilmesi üzere tasalar nedeniyle çevresel yıkıma karşı direnmektedir. Bu bayanların direnişi, Türkiye’nin öbür bölgelerindeki direniş kümelerine da ilham kaynağı olmuştur. Örneğin, Akbelen’de linyit madenciliği için ormanları kesilen bayanlar, İkizdere’deki bayanlarla dayanışma içindedir ve çabalarını birlikte sürdürmektedirler. İkizdere’deki bayanlar, tabiatlarını ve çocuklarının geleceğini müdafaa kararlılığından asla vazgeçmeyeceklerini belirtmişlerdir (Norman, 2024).
Fotoğraf 10: İkizdere Etraf Hareketi, Rize
Kaynak: www.k2haber.com.tr, 2025.
Kadın Liderliğinin Tesirleri ve Katkıları
Kadın liderliği, bilhassa iklim değişikliği ve toplumsal adaletle ilgili bağlamlarda, siyaset imal süreçlerini şekillendirmede, kamuoyu oluşturmada ve toplumsal farkındalığı artırmada değerli bir rol oynar. Bu alanlardaki bayan önderlerin katkıları, yasama gündemleri üzerindeki tesirlerinden toplum iştirakini ve savunuculuk eforlarını artırma kapasitelerine kadar çeşitli merceklerden gözlemlenebilir.
İlk olarak, bayan liderliği siyaset ıslahatını yönlendirmek ve cinsiyete hassas gündemleri ilerletmek için ayrılmaz bir kesimdir. Çalışmalar, liderlik konumlarındaki bayanların üreme hakları, sıhhat hizmetlerine erişim ve çevresel sürdürülebilirlik üzere erkek hükümran ortamlarda sıklıkla göz gerisi edilen hususlara öncelik verme eğiliminde olduğunu göstermektedir (Aulia, Marzuki, Suyat
