TRANSAKSİYONEL TAHLİL (TA )NEDİR?
1950’li yıllarda Kanadalı psikiyatrist Eric Berne tarafından geliştirilmiştir. Berne, insanların irtibat kurarken belli “benlik durumları” içinde davrandığını savunmuştur. Bu benlik durumları üç ana başlık altında toplanır:
•Ebeveyn (Parent): Bireyin çocukken otorite figürlerinden (ebeveynler, öğretmenler, toplum) öğrendiği davranış, tavır ve yargıların yansımasıdır. Yargılayıcı ya da hami halde ortaya çıkabilir.
•Yetişkin (Adult): Şu ana odaklı, mantıklı, tahlil edici ve hislerden çok gerçeklere dayalı yansılar veren benlik durumudur.
•Çocuk (Child): Bireyin çocukluk periyodundaki his, niyet ve davranışlarının temsilcisidir. Uyumlu, asi ya da özgür çocuk üzere alt kategorilere ayrılabilir.
İLETİŞİM DANSI: TRANSAKSİYONLAR
Her birey, hayatı boyunca bu üç benlik durumunu farklı oranlarda kullanır. Bağlantı kurduğumuzda, aslında ego durumlarımız ortasında bildiri alışverişi yaparız. Buna transaksiyon denir. Bu transaksiyonlar bireylerin hangi benlik durumunda olduklarını ve bağlantının sağlıklı mı yoksa çatışmalı mı olduğunu anlamamıza yardımcı olur. Transaksiyonlar tamamlayıcı, çapraz ve gizil olmak üzere üç kısma ayrılır:
Tamamlayıcı Transaksiyon: Bildiri beklenen yerden karşılık aldığında irtibat pürüzsüz akar (Örn: Yetişkin’den sorulan bir soruya Yetişkin’den cevap gelmesi).
Çapraz Transaksiyon: Karşılık beklenmedik bir ego durumundan geldiğinde bağlantı kopar yahut gerginleşir (Örn: Yetişkin’den sorulan bir soruya Ebeveyn’den eleştirel bir karşılık gelmesi). İşte “Ne dedim de ne anladı!” dediğimiz anlar ekseriyetle bunlardır.
Gizil Transaksiyon: Görünürdeki iletinin altında saklı bir ruhsal ileti olduğunda ortaya çıkar. İşte bu kapalı iletiler, bir sonraki bahsimiz olan oyunların temelini atar.
TEKRARLAYAN SENARYOLAR:PSİKOLOJİK OYUNLAR
Eric Berne’nin “İnsanların Oynadığı Oyunlar” kitabıyla popülerleşen bu kavram, farkında olmadan tekrarladığımız, muhakkak kalıpları olan ve çoklukla bizi tanıdık lakin olumsuz hislerle baş başa bırakan etkileşimlerdir. Bu oyunlarda sık sık *Kurban, Kurtarıcı yahut Suçlayıcı* rollerine gireriz (Karpman Drama Üçgeni). Oyunlar, gerçek samimiyetten kaçınmamıza ve bildiğimiz duygusal alanlarda kalmamıza neden olabilir.
HAYAT DURUMLARI: KENDİMİZE VE DÜNYAYA VE NASIL BAKIYORUZ?
TA’nın değerli kavramlarından biri de “hayat pozisyonları”dır. Bu, bireyin kendine, öteki insanlara ve dünyaya dair geliştirdiği temel inanç sistemidir.
Dört temel hayat durumu vardır:
1.Ben uygunum, sen iyisin
2.Ben düzgünüm, sen âlâ değilsin
3.Ben uygun değilim, sen iyisin
4.Ben güzel değilim, sen de uygun değilsin
En sağlıklı durum “Ben düzgünüm, sen iyisin” yaklaşımıdır. Bu bakış açısına sahip bireyler hem kendilerini kâfi görür hem de oburlarının pahasını kabul eder. Bu yaklaşım işbirliğini, empatiyi, verimliliği ve sağlıklı ilgileri dayanaklar. Öbür konumlar ise bireyin kendine ya da diğerlerine güvensizlik duyduğu, irtibat kurmakta zorlandığı durumlara neden olabilir.
İLGİ VE OKŞANMA MUHTAÇLIĞI
TA kuramına nazaran insanların temel gereksinimlerinden biri de “okşanmak” yani fark edilmek, tanınmak, ilgi görmek gereksinimidir. Bu gereksinim sadece çocuklukla sonlu değildir; yetişkinler de ruhsal olarak görülmeye, takdir edilmeye ve onaylanmaya gereksinim duyar.
Bir çalışana söylenen kolay bir “Teşekkür ederim, emeğine sağlık” cümlesi ya da bir öğrenciye gösterilen samimi ilgi, onun motivasyonunu büyük ölçüde artırabilir. Bilakis tamamen görmezden gelinmek ya da sadece olumsuz tenkit almak bireyin kendine olan itimadını zedeler ve münasebetlerde araya yol açar. TA’ya nazaran olumsuz bir ilgi bile büsbütün ilgisizlikten daha doyurucu olabilir. Bu durum bilhassa çocuklarda çok net gözlemlenir.
İŞ HAYATINDA TRANSAKSİYONEL TAHLİL ÖNEMİ
Günümüzde yapılan araştırmalar, iş yerlerinde çalışan memnuniyetinin yalnızca maddi ögelere bağlı olmadığını göstermektedir. Çalışanlar; yöneticileri tarafından fark edilmek, takdir edilmek ve dinlenilmek istiyor. Bu noktada TA’nın sunduğu bağlantı modelleri, bilhassa yöneticilerin grup içi etkileşimlerini sağlıklı biçimde yönetebilmeleri açısından son derece değerlidir.
Yöneticiler TA modeline nazaran benlik durumlarını fark edip gerektiğinde Yetişkin moduna geçerek daha tesirli kararlar verebilir, çalışanlarıyla kurdukları bağlantısı güçlendirebilirler.
AİLE VE İKİLİ MÜNASEBETLERDE TA UYGULAMALARI
TA kuramı sadece iş ömrü değil, aile içi irtibatta de hayli faydalıdır. Eşler ortasında sık yaşanan yanlış anlaşılmalar, ebeveyn-çocuk ortasındaki irtibat kazaları, ekseriyetle benlik durumları ortasındaki çatışmalardan kaynaklanır. Örneğin, bir ebeveyn daima “Ebeveyn” benliğinde kalırsa, çocuğun “Çocuk” benliği daima tetiklenebilir. Bu da sıhhatsiz bir irtibat döngüsüne yol açar.
TA, çiftlerin daha yapan diyaloglar kurabilmesi, empati geliştirmesi ve karşılıklı sorumluluk alabilmesi için güçlü bir farkındalık sağlar.
PEKİ GAYE NE: ÖZERKLİK NEDİR?
TA’nın kesin maksadı özerklik kazanmaktır. Yani:
Farkındalık:Şimdi ve burada olanı olduğu üzere algılamak.
İçtenlik: His ve fikirlerimizi dürüstçe tabir edebilmek ve o ana uygun yansıyı seçebilmek.
Yakınlık:Başkalarıyla oyunsuz, samimi ve dürüst ilgiler kurabilmek.
Transaksiyonel Analiz’i anlamak;
* Kendinizi ve reaksiyonlarınızı daha yeterli tanımanızı sağlar.
* Bağlantı hünerlerinizi geliştirir, yanlış anlaşılmaları azaltır.
* İlişkilerinizdeki tekrarlayan sıkıntıların kökenini görmenize yardımcı olur.
* Sizi sınırlayan eski kalıpları ve “oyunları” fark edip kırmanız için araçlar sunar.
* Daha şuurlu ve tatmin edici bir ömür sürmeniz için kapılar ortalar.
Şayet kendinizi manaya ve ilgilerinizi güzelleştirme seyahatinde size rehberlik edecek pratik ve güçlü bir yaklaşım arıyorsanız, Transaksiyonel Tahlil dünyasına bir adım atmaya paha. Bu yazı yalnızca bir başlangıç; keşfedecek çok daha fazlası var! Tahminen de birinci adım olarak, gün içindeki konuşmalarınızda hangi ego durumlarınızın daha etkin olduğunu fark etmeye çalışabilirsiniz?
STJ.PSK MUHAMMET TORCAN
PSK.DAN.NARİN FİDAN
UZM. PSK. MUSTAFA CEM OĞUZ
