Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer” atasözü, bize temkinli davranmanın kıymetini anlatan; yoğurdun anavatanı üzere, bize ilişkin bir metafordur. Bu atasözü, daha evvel bir bahiste acı bir deneyim yaşamış birinin, benzeri bir durumla karşılaştığında tıpkı yanılgıyı yapmamak için gösterdiği dikkati ve ihtimamlı tavrı tabir eder. Yani mecazın merkezi manası deneyim üzerinedir; acıyla öğrenilmiş, ferdî ve kalıcı bir ders. Bu ders, bizi dikkatli olmaya şartlandırır; acının belleğimizde bıraktığı izi bir korunma stratejisine dönüştürdüğünün yansımasıdır.
Gerçek hayatta ağzımızı yakan bir şey — süt, çorba, kahve — artık soğumuşsa, hatta yoğurt üzere büsbütün öbür bir forma dönüşmüşse bile biz yeniden de onu “üfleyerek” tüketir miyiz? Mecazı gerçek manada düşündüğümüzde bir çelişki ortaya çıkıyor, değil mi? Çünkü yoğurt aslında soğuk tüketilen bir besindir; onu üfleyerek yemek hem anlamsız hem de dışarıdan bakıldığında tuhaf bir davranıştır. Dahası, bu kadar çok temkin, vakit ve güç kaybıdır.
İşte burada bağlara dair çıkarımımıza geliyoruz.
Ağzı yanan beşerler — yani duygusal olarak incinmiş, hayal kırıklığı yaşamış, inancı sarsılmış bireyler — yeni ilgilerde temkinli davranmak isterler. “Artık herkese güvenemem”, “Kimseye kolay kolay kalbimi açmam” üzere cümleler bu temkinli yaklaşımın lisana yansımış halidir. Lakin kaçırılan bir gerçek var: Beşerler sıcak-soğuk, iyi-kötü diye kategorize edilemez. Her birey farklıdır ve herkes birebir şartlarda birebir formda davranmaz.
Dahası, geçmişte bir bireyden ziyan görmüş olmak, gelecekteki herkesin misal olacağı manasına gelmez. Zira biz beşerler, toplumsal etrafımıza nazaran şekillenen, ilişkisel tecrübelerle değişen canlılarız. Bir kişi için geliştirdiğimiz savunma sistemini diğerine yöneltmek birden fazla vakit haksızlık olur. Tecrübeyi değerli bulmakla birlikte, temkinli olmakla duvar örmek ortasındaki farkı ayırt etmekten; ve fark etmeden kendimizi duvarların ortasına hapsetmekten bahsediyorum aslında. Sütten ağzı yanmak dikkatli olmayı öğretebilir; ancak yoğurdu da üfleyerek yemek dikkat değil, kaygıdır.
Ancak artık bu metaforu bir adım daha derinleştirelim.
Eğer geçmişte — bilhassa çocuklukta, kök ailemizde — bakım verenlerimizle bağlarımızda yaralayıcı tecrübeler yaşadıysak; örneğin açık bağlantıya cezalandırma geldiyse, his sözümüze küçümseme ya da ihmal eşlik ettiyse, vakitle otantik benliğimizi zihnimize tehlikeli bir şeymiş üzere kodlamış olabiliriz.
Ve bu tecrübeler yetişkinlikte şu biçimde ortaya çıkabiliyor:
• Açık ve net bağlantı kurmak yerine dolaylı yollarla kendimizi söz ediyoruz.
• Hislerimizin merkezine dokunmaktan kaçınıyor, çemberin etrafında dolanıyoruz. Net olamıyoruz. Zira netlik acı demek.
• Bir bağ kurmak istiyoruz ancak teması kurcalamak yerine hudutta kalmayı tercih ediyoruz.
Bu da bizi kaygılı-kaçıngan bağlanma tarzına götürüyor. Bu bağlanma biçiminde kişi hem yakınlık istekler hem de yakınlıktan korkar. Tıpkı yoğurdu üfleyerek yemek üzere: Alakaya yaklaşır lakin içine tam girmez; hem bağ kurmak ister hem de ziyan görmekten kaçınır.
Bu davranışımız vakitler bizi koruyan stratejilerdi, lakin bugün bizi yalnızlaştırıyor.
Çocuklukta işe yarayan savunmalar, yetişkinlikte münasebetlerde engelleyici kalıplara dönüşebiliyor. Üstelik biz bunun birden fazla vakit farkında bile olmuyoruz. Bağlantı kurmak güç geliyor, yakınlaşmalardan tetikleniyoruz, içimizde “bir şeylerin eksik” olduğunu hissediyoruz fakat ismini koyamıyoruz.
Oysa bugünün yetişkin bireyleri olarak tehlike geçmiş olabilir; ancak reflekslerimiz hâlâ geçmişte yaşıyor olabilir.
Artık yoğurdu üflemek zorunda değiliz.
Artık evvel sıcak mı, soğuk mu diye bakabiliriz.
Ve tahminen de artık endişeyle değil, farkındalıkla yaklaşabiliriz.
Sevgilerimle,
Tuğba
