Vagus sonu, beyinden çıkan onuncu kranial sinirdir ve parasempatik hudut sisteminin en değerli elemanlarından biridir. Bedendeki en uzun kranial hudut olarak, medulla oblongata’dan çıkar ve kalp, akciğerler, karaciğer, mide, bağırsaklar üzere çeşitli organlara dallanarak geniş bir alana yayılır (Berthoud & Neuhuber, 2000). Yalnızca fizyolojik fonksiyonlarda değil, ruhsal düzenleme, toplumsal temas, his regülasyonu ve travma cevaplarında da çok taraflı roller üstlenir. Bu nedenle vagus hududu, hem sinirbilim hem de psikoterapi alanlarında artan bir ilgi odağı haline gelmiştir.
Vagus hududunun yaklaşık %80’i afferent liflerden oluşur, bu da bedenden beyne bilgi taşıyan liflerin yoğunluğunu gösterir (Berthoud & Neuhuber, 2000). Bu özellik, vagus hududunun homeostatik istikrarın sağlanmasında neden bu kadar kritik bir rol oynadığını açıklar. Kalp atım suratını, teneffüsü, sindirimi ve inflamatuar karşılıkları düzenleyen bu hudut, tıpkı vakitte his durum, anksiyete ve depresyon üzere ruhsal durumlarla da ilişkilendirilmiştir (Thayer & Lane, 2009).
Stephen Porges tarafından geliştirilen Polivagal Teori (1995, 2011), vagus sonunun toplumsal bağ kurma, tehlike algılama ve savunma sistemlerindeki rolünü açıklar. Teoriye nazaran vagus sonu iki ana dallanma ile fonksiyon görür: birincisi daha ilkel olan dorsal vagal kompleks (DVC), oburu ise toplumsal etkileşimi kolaylaştıran ventral vagal kompleks (VVC). DVC, tehlike altında donakalma yahut kapanma yansılarını tetiklerken; VVC toplumsal ilişikiler, yüz tabirleri ve vokal işaretleşme üzere ileri seviye toplumsal davranışları düzenler (Porges, 2011).
Bu bağlamda vagus sonunun “tonusu” (vagal tonus), bireyin hudut sistemini ne kadar faal bir halde düzenleyebildiğini gösteren bir biyobelirteç olarak kullanılır. Kalp atım suratı değişkenliği (HRV) ölçülerek belirlenen vagal tonus, bireyin gerilim karşısında ne kadar esnek olduğunu ve ne kadar süratli toparlandığını ortaya koyar (Thayer & Lane, 2009). Araştırmalar, yüksek vagal tonusun daha az depresyon ve anksiyete semptomu, daha düzgün dikkat regülasyonu ve daha istikrarlı bir his durum ile bağlı olduğunu göstermiştir (Kemp et al., 2010; Park & Thayer, 2014).
Son yıllarda vagus hududu uyarısı (VNS) hem invaziv hem de non-invaziv tekniklerle terapötik müdahalelere mevzu olmaktadır. Cerrahi olarak yerleştirilen aygıtlarla sağlanan invaziv VNS uygulamaları, dirençli depresyon ve epilepsi tedavisinde FDA onaylı olarak kullanılmakta ve çeşitli araştırmalarla desteklenmektedir (Yuan et al., 2016). Bunun yanı sıra, transkutanöz vagus hududu stimülasyonu (tVNS) üzere non-invaziv metotlarla de vagus hududuna erişim sağlanmakta ve olumlu psikofizyolojik tesirler rapor edilmektedir.
Ayrıca, vagus sonunu doğal yollarla uyaran teknikler de literatürde yer almaktadır. Bu teknikler ortasında derin diyaframatik nefes alma, uzun periyodik sesli tonlama (“om” sesi gibi), soğuk suyla yüz yıkama, gargara yapma, müzik söyleme ve boyun/göğüs masajı üzere teknikler vardır (Laborde, Mosley & Thayer, 2017). Bu uygulamalar, ventral vagal kısmı aktive ederek parasempatik sistemin baskınlaşmasını ve hudut sisteminin sakinleşmesini sağlar. Mindfulness, yoga, bedensel farkındalık teknikleri de vagus hududuyla çalışan uygulamalardandır.
Terapötik bağlamda, vücut odaklı yaklaşımların vagus sonuyla bağlantılı olduğu giderek daha net bir formda ortaya konmaktadır. Somatik deneyimleme, travma terapisinde beden odaklı çalışma, nefes terapisi üzere teknikler, bireyin otonom hudut sistemini tekrar regüle etmesine yardımcı olur (Dana, 2018).
Vagus hududunun psikofizyolojik değeri, gelecekteki psikoterapi modellerinin biyolojik temelli olmasına da katkı sağlamaktadır. Hudut sistemiyle senkronize bir terapi, yalnızca zihinle değil, vücutla de çalışmanın uygunlaştırıcı gücünü ortaya koyar.
Kaynakça
Berthoud, H. R., & Neuhuber, W. L. (2000). Functional and chemical anatomy of the afferent vagal system. Autonomic Neuroscience, 85(1–3), 1–17. https://doi.org/10.1016/S1566-0702(00)00215-0
Carney, R. M., Freedland, K. E., Stein, P. K., et al. (2005). Heart rate variability and depression: A review of recent literature. Depression and Anxiety, 22(1), 1–7.
Dana, D. (2018). The Polyvagal Theory in Therapy: Engaging the Rhythm of Regulation. Norton.
Kemp, A. H., Quintana, D. S., Gray, M. A., et al. (2010). Impact of depression and antidepressant treatment on heart rate variability: A review and meta-analysis. Biological Psychiatry, 67(11), 1067–1074.
Laborde, S., Mosley, E., & Thayer, J. F. (2017). Heart Rate Variability and Cardiac Vagal Tone in Psychophysiological Research – Recommendations for Experiment Planning, Veri Analysis, and Veri Reporting. Frontiers in Psychology, 8, 213.
Park, G., & Thayer, J. F. (2014). From the heart to the mind: Cardiac vagal tone modulates top-down and bottom-up visual perception and attention to emotional stimuli. Frontiers in Psychology, 5, 278.
Porges, S. W. (1995). Orienting in a defensive world: Mammalian modifications of our evolutionary heritage. Psychophysiology, 32(4), 301–318.
Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-Regulation. Norton.
Thayer, J. F., & Lane, R. D. (2009). Claude Bernard and the heart–brain connection: Further elaboration of a model of neurovisceral integration. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 33(2), 81–88.
Yuan, H., Silberstein, S. D., & et al. (2016). Vagus nerve and vagus nerve stimulation, a comprehensive review: Part III. Headache, 56(3), 479–490.
