1. Yeme Bozuklukları ve Hisler Bu çalışmanın maksadı yeme bozuklukları ve hisler ortasındaki bağlantıyı incelemektedir. Bu gaye doğrultusunda hisler, hisler ve yeme bozuklukları, his düzenleme, his düzenleme zahmetleri incelenmiş ve yeme bozukluklarına tesir ettiği düşünülen hisler tartışılarak geniş kapsamlı bir alanyazın taraması gerçekleştirilmiştir. Yeme bozuklukları araştırmacılar ve klinisyenler tarafından karşılaşılan çok önemli, karmaşık ve zorlayıcı ruh sıhhati sıkıntılarındandır (Turan, 2021). Toplumda görülme sıklığı %5 olan, biyolojik, ruhsal ve toplumsal etkileşimi de olumsuz etkileyen, değerli psikiyatrik bozukluklardan birisi olan bu bozukluklar kümesi, bedensel belirtilerden kaynaklanıyormuş üzere görünsede ruhsal kaynaklıdır ve kıymetli ruhsal sıkıntılarla bir ortada görülebilir (Ağırman ve Maner, 2010, s.121). Yeme bozuklarının temel sebebi bilinmemekle birlikte biyolojik, gelişimsel, kültürel, ruhsal, ailesel ya da çevresel faktörler kombinasyonundan oluşmuş olabileceği belirtilmektedir. Birden çok etkenin bu bozukluğa sebep olabilmesinin yanında, bilhassa çağdaş toplumların ince bir vücut üzerinden, hoşluğu ve başarıyı tanımlaması, vücut algısında yanılsamaya ve yeme bozukluklarının günden güne artmasına sebep olabilmektedir (Kadıoğlu, 2009). Yeme bozukluklarının başlama ve devam etme sürecinde ruhsal tecrübelerin tesiri büyüktür. Hisler ruhsal süreçleri olumlu ve olumsuz manada etkileyebilmektedir. Hayatta kalabilmek ve ömrü sürdürebilmek ismine iç ve dış uyaranlara verilen yansılar hisleri tanımlamaktadır (Çelik, 2021). Alanyazında fonksiyonsuz yeme tavırlarının olumsuz hislerin düzenlenmesi sürecinde aracı olarak kullanıldığı tabir edilmektedir. Bu bağlamda bir yeme bozukluğu kelam konusu olduğunda, yeme aksiyonunun fizikî gereksinimden çok duygusal gereksinime cevap olabileceği düşünülebilir (Turan, 2021). Bireylerin hissettiği duygu durumu yeme davranışını etkilerken, rahatlamış, hatalı, depresif ve gergin hislerin deneyimlenmesi ruhsal durumu olumsuz olarak etkileyebilir (Polivy ve Herman, 2005, s.43). 2. Yeme Bozuklukları Yeme bozukluklarının tarifi birinci olarak Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (American Psychiatric Asssociation, APA) sınıflandırma kitapçığında (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) yeme bozuklukları ve beslenme başlığında teşhis kriterleriyle birlikte yayınlanmıştır. Yeme bozuklukları DSM-4 teşhis ölçütleri üç kategori altında anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve öteki türlü isimlendirilemeyen yeme bozukluğu tipleri olarak bulunmaktadır. Tıkınırcasına yeme Atıf için (how to cite): Faraji, H. & Fırat, B. (2022). Yeme Bozuklukları ve Hisler. Fenerbahçe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2022;2(1), 153-174. *Sorumlu müellif: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 155 DERLEME bozukluğu öbür türlü isimlendirilemeyen yeme bozuklukları kümesi içerisinde değerlendirilmiştir. Ayrıyeten bebeklik, çocukluk yahut ergenlik devrinde tanısı konan bozukluklar kategorisi altında pika, ruminasyon bozukluğu, bebeklerde yahut çocuklarda beslenme bozukluğu çeşitleri de tanımlanmıştır.Yapılan son güncellemelerle birlikte DSM-5’te yeme bozuklukları sekiz alt kümede toplanmıştır. Bu kümede bulunan yeme bozukluğu cinsleri; anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza, tıkınırcasına yeme bozukluğu, pika, ruminasyon (geri çıkarma) bozukluğu, kaçıngan/kısıtlayıcı beslenme, tanımlanmış öbür beslenme ve yeme bozuklukları, tanımlanmamış başka beslenme ve yeme bozuklukları biçimindedir. Yeme bozukluklarının temel ve ortak özelliklerine bakıldığında; yeme alışkanlıklarında, kilo denetiminde, vücut halinde fikir ve davranışsal bozuklukların var olduğu ve kiloya ya da vücuda yönelik çok bir değerlendirmenin bulunduğu belirtilmektedir. DSM5’te yer almayan yeme bozuklukları ise teşhis kriterlerini resmi olarak karşılamadığı için DSM-4 sınıflamasında öbür türlü isimlendirilemeyen bozukluklar olarak var olmakta, ICD-10 gruplanmasında ise atipik olarak isimlendirilen bozukluklar kümesinde yer almaktadır (Yücel vd., 2013, s.10). Yeme bozuklukları etiyolojisinde cinsiyet ve yaş faktörleri en çok anoreksiya ile bulimiya nervoza için değerli riskler ortaya çıkarmaktadır. Olumsuz hislere karşılık olarak beliren yeme davranışının en çok üzgün hissedilen durumlarda yaşandığı ve bu durumun cinsiyet bağlamında bayanlarda erkeklere oranla daha yüksek seviyede seyrettiği belirtilmektedir (Soylu vd., 2021, s.93). Bilhassa bu bozuklukların ergenlik devrinde başladığı düşünülmekle birlikte sırf tıkınırcasına yeme bozukluğunun ergenlikten daha ileri bir devirde başladığı belirtilmektedir. Alanyazın çalışmaları anoreksiya nervozanın başlangıç yaşının 15-19, bulimiya nervozanın 20-24, tıkınırcasına yeme bozukluğunun ise 22 yaşından evvel olduğunu göstermektedir. Yeme bozukluklarının çoklukla bayanlarda daha yüksek görülme oranı olduğu bildirilmekte, bu sürecin ise teşhis kriterlerinin cinsiyet yanlılığı ile bağlantılı olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Yapılan çalışmalar en sık görülen bozuluk kümesinin tıkınırcasına yeme bozukluğu olduğu, en az görülen bozuklukların ise anoreksiya nervoza olduğunu göstermektedir (Şentürk, 2020). 2.1. Anoreksiya Nervoza Anoreksiya nervoza, bireyin yaş ve uzunluk oranına nazaran olağan olarak bedellendirilen vücut tartısında olmayı reddettiği, kilo alımına karşı çok kaygı duyduğu ve vücut algı bozukluğunun 1.imgesinin vücuda dikkat çekmesiyle bu sürecin başladığı düşünülmektedir (Örsel, vd. 2004, s.6). DSM-5’e nazaran anoreksiya nervoza; bireyin yaş, cinsiyet, fizikî sıhhat ve gelişimsel sürecinde manalı seviyede düşük vücut tartısına yol açan, muhtaçlığa oranla güç alımının sonlandırılmasıyla kilo alt hududunun beklenenin altında tutulması sürecidir. Ayrıyeten bireyin vücut yükü ve biçimini algılamasında kıymetli seviyede bozulma olmakta ve birey kendisini değerlendirirken beden tartısını dikkate almaktadır. Tanılama sürecinde kısıtlı tip ile tıkınırcasına yeme/çıkarma tipi olmak üzere iki alt tip belirtilmektedir. Kısıtlı tipte, kişi son üç ayda tekrarlı bir halde tıkınırcasına yeme yahut çıkartma (kusturma, laksatif kullanımı) atakları yaşamazken, tıkınırcasına yeme/çıkarma tipinde ise son üç ayda tekrarlı halde tıkınırcasına yeme yahut *Sorumlu müellif: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 156 DERLEME çıkarma davranışı yaşamaktadır. Alanyazında tıkınırcasına yeme/çıkarma tipi bulimik alt tip olarak da tanımlanabilmektedir (APA, 2013). Bu bozukluğa sahip şahıslarda, şişmanlamaya dair ağır kaygı, korku ve telaşlı duygulanım mevcutken, kendilik pahasının vücut formu ve kilo üzerinden denetim edildiği gözlenmektedir. Bu doğrultuda zayıf olma ve kilo almamaya yönelik sarfedilen eforun izdüşümü birey için başarıyı temsil etmektedir (Şener, 2021). Beslenme gereksinimi doğumla başlamakta ve beslenme sürecinin empati içerisinde yapılması bebekle anne ortasında duygusal bir bağın gelişimini desteklemektedir. Annenin bu süreçte bebekle senkronize olamaması ve duygusal bakım vermekte zorlanmasıyla kendilik gelişiminde tamamlanma sağlanamayabilmektedir. Çocuk annesel takviyesi alamadığı için çaresiz, boş ve denetimini kaybetmiş hissedebilir. Bu süreç sonunda annesel dayanağı gereğince alamayan çocuk, kendi vücudunun denetimini yeme fonksiyonu üzerinden sağlamaya çalışabilir (Taner ve Ünal, 2004, s.76). Bu doğrultuda anoreksiya nervoza tanısı almış bireyin, aile içi yaşantıları, ebeveynleriyle (özellikle anne) bağlanma süreci, kişilik özellikleri ve his durum düzenlemesi bu bozukluğun gelişimine sebep olabilmektedir (Öyekçin ve Şahin, 2011, s.30). 2.2. Bulimiya Nervoza Bulimiya nervoza, yinelenen yeme atakları sırasında yemeyi durduramama endişesinden ötürü, ataklar sonrası kilo alımını engellemek için kusma, diüretik ve laksatif kullanımı ya da çok idman üzere telafi davranışlarının bulunduğu bir yeme bozukluğu çeşididir (Yücel vd., 2013, s.7). DSM-5 teşhis kriterlerine nazaran bulimiya nervozada, tıkınırcasına yeme davranışlarının ve uygun olmayan çıkarma davranışlarının ikisinin üç ay mühlet içinde haftada en az iki sefer görülmesi gerekmektedir (APA, 2013). Çoğunlukla çok kısa müddette gereğinden fazla kalori alımı gerçekleştiği için bireyler denetimi kaybettiklerini düşünerek ağır bir suçluluk, pişmanlık, utanç, nefret ve tiksinti hissedip tekrar denetimi ele almak için yedikleri bütün besinleri çıkartmaktadırlar (Yıldız, 2018, s.9). Bulimiya hastalarının yeme atakları, saklı ve planlı olabilmektedir. Tıkınma davranışı başta rahatlama hissini hissettirirken, sonrasında gelen suçluluk ve pişmanlık hisleriyle kişi kendisinden tiksinebilmektedir. Ataklar ekseriyetle iki saatten daha kısa mühlet içerisinde gerçekleşmektedir. Bu bireyler bilhassa şekerli ve karbonhidrat içerikli olan yüksek kalorili besinleri tercih ederler. Bulimik hasta olağan ya da olağanın biraz daha üstünde kiloda olduğundan dış görünüşte fark edilmesi zordur (Altınel, 2018). Bulimik hastaların ince ve zayıf olmaya yönelik çok istekleri kısıtlı yeme davranışına sebep olmaktadır. Uzun mühlet kısıtlanmış yeme davranışı, bireyi daima yiyecek düşünmeye sevk etmektedir. Bu örüntü sonucunda ise kısıtlanmış yeme ve katı diyetlerin getirisi olarak tıkınma epizotları ortaya çıkmakta ve bireyin kendisini kusturduğu, çok spor yaptığı ya da laksatif kullanımını gerçekleştirdiği döngüsel bir süreç devam etmektedir. Ekseriyetle bulimikler, ruhsal bir boşluk hissi tanımlamakta ve kendilerini boşlukta ve külfetli hissetmekte olduklarını ileri sürmektedirler. Boşluk hissi bir doldurma aracı olarak besine ve bulimik davranışa sürüklerken bireyin bu süreçte yaşadığı hisle başa çıkamadığı gözlenmektedir (Işık, 2009). *Sorumlu müellif: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 157 DERLEME 2.3. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu Tıkınırcasına yeme bozukluğu, bireyin kısa bir vakit dilimi içinde yiyebileceğinden daha fazla besini tükettiği, yeme davranışını durduramadığı ve fazla ölçüde yeme davranışlarını sürdürdüğü bir yeme bozukluğudur (Turan vd., 2015, s.419). Tıkınırcasına yeme bozukluğunun bulimiyadan farkı bireyde çıkarma davranışı olmaksızın yalnızca tıkınırcasına yeme davranışının görülmesidir (Çamlı, 2021). DSM-5 teşhis kriterlerine nazaran yeme atakları ortalama üç ay içinde haftada en az iki sefer olmaktadır. Atakların mühleti şahıstan bireye değişebilmekle birlikte, hastalığa değişen obezite oranları da eşlik edebilmektedir. Birçok hasta daima diyet içinde efor gösterir lakin başarılı olamaz ve daima devam eden başarısız diyet teşebbüsleri sebebiyle diyet yapmaktan vazgeçerler (APA 2013). Tıkınırcasına yeme bozukluğu olan bireyler, bulimikler üzere yedikleri yiyecek ölçüsünden utandıkları için çoklukla yalnız kalarak yemeyi tercih etmektedirler. Bariz olan bir kahır hisleri vardır. Bu his yeme atağı sırasında ya da sonrasında güzel olmayan hislerle birlikte mevcut vücut biçimindeki değişikliklerle de alakalı olabilmektedir. Tıkınırcasına yeme bozukluğu olan bireyler; kilolu hallerinden ya da yeme tavırlarından ötürü kendi vücutlarından nefret etme, hoşnut olmama, tiksinme, vücut biçimine yönelik tasalar ya da kişilerarası bağlantılarda ve dertler da yaşayabilmektedirler. Bu durum öteki bireylerle olan alakalarını, toplumsal hayatlarını ve çalışma ortamlarını da olumsuz olarak etkilemektedir (Turan vd., 2015, s.423). 2.4. Pika Pika, besin niteliği taşımayan ve besleyici kıymeti olmayan hususların yenilmesi ile oluşan bir yeme bozukluğu cinsidir. Yeme isteği ve tat duyumsamada olağandan sapma ile gelişebilen bu bozukluk yenmeyecek besinlerin tüketimi ile gerçekleşmektedir (Ünal ve Samur, 2012, s.155). Bu bozukluk cinsinde en az bir ay ve daha uzun müddetli besleyici bedeli olmayan unsurların tüketimi gerçekleştirilmektedir (APA, 2013). Pika’nın çocukluk periyodunda başladığı düşünülmekte olup farklı yaş periyotlarında de görülebilmektedir. Etiyolojisi şimdi bilinmemekle birlikte; ebeveyn ihmali, gerilime verilen cevap, kültürel faktörler, açlık, mikrobesinlerin eksikliğinin hastalığa sebep olabileceği düşünülmektedir. Bu bozukluğa sahip bireyler çoklukla çamur, toprak, tebeşir, nişasta, kil yahut buz üzere donmuş objeler ya da sabun, sigara, saç, karbonat, kâğıt kesimi, tebeşir üzere unsurları tüketme eğiliminde olup karakterize olmuş yeme davranışına sahiptirler (Samur ve Çelik, 2018, s.132). 2.5. Ruminasyon (Geri Çıkarma) Bozukluğu Ruminasyon (geri çıkarma) bozukluğu, çoklukla alışkanlık ya da istem dışı bir halde yinelenen ve tekrar eden, yenilen yiyecek ve içeceklerin kusma olmaksızın ağza geri gelmesi ile meydana gelen bozukluktur. Ruminasyon (geri çıkarma) bozukluğu, en az bir ay müddetle sık sık tekrarlanmakta ve semptom olarak yediklerin ağza geri gelmesiyle ortaya çıkmaktadır (APA, 2013; Şentürk, 2020). Geri çıkarma davranışında yiyecekler yine çiğnenip tekrar yutulmakta yahut tükürülmektedir (Yılmaz, 2020). Görülme sıklığı azdır ve genelde bebeklik ya da çocukluk *Sorumlu muharrir: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 158 DERLEME devrinde teşhis edilmektedir. Bilhassa olumsuz ve gerilimli hayat tecrübeleri, anne-bebek bağlantısındaki sorunlar ve yetersizlikler, ihmal ya da uyaran eksikliği çocukluk devrinde ruminasyonun rahatlama davranışı olarak açığa çıkmasına sebep olmaktadır. Alanyazında bu bozukluğun zeka ve gelişim geriliği ile de temaslı olabileceği belirtilmektedir (Kaçar ve Hocaoğlu, 2019). Çocukluk ve ergenlik periyodunda kendisini gösteren bu bozukluk yetişkinlerde de öbür yeme bozuklukları ile birlikte görülebilmektedir (Delaney vd., 2015, s.240). 2.6. Kaçıngan/Kısıtlayıcı Yiyecek Alımı Bozukluğu Kaçıngan kısıtlayıcı yiyecek (besin) alımı bozukluğu, besin kıtlığı, ruhsal yahut tıbbi durumlar ve kültürel yeme tavırların dışında beslenmekten kaçınma ya da kısıtlama davranışı ile makul bir yeme bozukluğudur (Erol, 2018). Birey, kilo almaya dair bir kaygı olmadan daima olarak yiyeceklerden kaçındığı için önemli kilo kaybı, yetersiz beslenme, ağızdan besin desteği alımı ve psikososyal işlevlerde önemli bozulmalar görülmektedir (Ayaz, 2021). Bu bozukluğun semptomlarına bakıldığında beslenmeye yönelik çok ilgisizlik, yemek seçme ve boğulma ya da kusma hisleri üzere durumların yaşandığı bildirilmektedir. Alanyazında hastalığın sonucu olarak başta gelişimde gerilik olmak üzere toplumsal zorlantılar, ailesel meseleler ya da zeka geriliği ile bağlantılı birçok sorunun oluşabileceği belirtilmektedir (Stand vd., 2019, s.333). 2.7. Tanımlanmış Başka Beslenme ve Yeme Bozukluğu (OSFED) Tanımlanmış öteki beslenme ve yeme bozuklukları, klinik müşahedede beslenme ya da bozukluğa has olan semptomların baskın olduğu, önemli ve ömrü tehdit edici, ancak teşhis kriterlerinin karşılanmadığı tedavi edilebilir yeme bozukluğu çeşididir (Nationaleatingdisorders. org, 2022). Anoreksiya ve Bulimiya nervoza, DSM-5 teşhis kriterlerine nazaran bilinen en yaygın, klinik ya da toplumsal örneklere bakıldığında en fazla teşhis alan yeme bozukluğu çeşidi OSFED’dir. OSFED, çoklukla uygun tanımlanmamış bir tiptir ve bulimiya, anoreksiya ya da tıkınırca yeme bozukluklarına benzeyen özellikleri yansıtmaktadır. Bu cins yeme bozukluğunda tıbbi ve ruhsal belirtiler öteki yeme bozukluğu cinslerinde olduğu üzere hayli ağır ve şiddetli gözlenmektedir (Alp, 2018). 2.8. Tanımlanmamış Beslenme ve Yeme Bozuklukları Tanımlanmamış beslenme ve yeme Bozuklukları, klinisyenler tarafından teşhis koyma doğrultusunda kâfi bilginin bulunmadığı, besbelli olarak düşünce yaratan, rastgele bir teşhisin ölçütlerini tam olarak karşılamayan, toplumsal alan ya da iş alanı ile ilgili bozulmalara yol açan beslenme ve yeme bozukluğu bulgularının baskın olduğu bozukluklardır (Yanık, 2017). Tanımlanmamış beslenme ve yeme bozuklukları, psikososyal çerçevede fonksiyonel bozulmalara sebep olmakla birlikte tanılama için kâfi bilgi bulunmamaktadır (Şengül ve Hocaoğlu, 2019, s. 102). Tanımlanmamış beslenme ve yeme bozuklukları kâfi bilgi bulunamadığı için DSM-5’ e nazaran beslenme yahut yeme bozukluklarındaki rastgele bir özgül teşhis ölçütlerini karşılamamaktadır. Klinisyenler, bilhassa acil servis şartlarında yeme bozukluğu kriterlerinin ve sebeplerinin karşılanamadığı durumlarda, yeme bozukluğu cinsini belirtmemeyi tercih eder ve bu yeme bozukluğu çeşidini teşhisler (Yılmaz, 2017). *Sorumlu müellif: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 159 DERLEME 2.9. DSM-5’te Yer Almayan Yeme Bozuklukları DSM-5’te yer almayan yeme bozuklukları, teşhis kriterleri içerisinde bulunmayan, DSM-4 sınıflamasında öbür türlü isimlendirilemeyen bozukluklar kategorisinde yer alan, ICD 10 sınıflaması dahilinde atipik yeme bozuklukları olarak isimlendirilen bozukluklardır. DSM-5’te yer almayan yeme bozuklukları klinik ortamda görülen, resmi tanılama sistemi içinde yer almayan, tanımlanmamış yeme bozuklukları üzere sınıflanmaktadır (Yücel vd., 2013: 281). DSM-5’te yer almayan yeme bozuklukları cinsleri aşağıda sıralanmıştır. 2.9.1 Ortoreksiya Nervoza (ON) Ortoreksiya nervoza, çok sağlıklı beslenme isteği ve davranışı ile karakterize bir yeme bozukluğudur. Ortoreksiya nervozada beslenme davranışı patolojik bir seviyede olmamasına rağmen, bireyde obsesif bir biçimde sağlıklı beslenme davranışı bulunmaktadır (Şengül ve Hocaoğlu, 2019, s.102). Ortoreksiya nervoza teşhisli bireyler kendilerine ziyan verici seviyede sağlıklı beslenmeye takıntılı olmaktadırlar (Bahap, 2021). Ortoreksiya nervozada beslenme davranışının patolojik olmadığı, ama sağlıklı beslenmeye dair tutkunun bulunduğu bildirilmektedir. Çoklukla ortoreksiya nervoza teşhisli bireyler besinlerin niceleyen özellikleri yerine kalitesi ile ilgilenmektedirler (Kummer vd., 2008, s.396). Ortoreksiya nervoza eğiliminin bayanlarda erkeklerden daha fazla olduğunu belirten çalışmalar bulgulanmıştır (Fidan vd., 2010, s.50). 2.9.2 Diabulimiya Tip 1 diyabet hastalarının doktor tavsiyesi dışında kullandıkları insülin dozunu azaltmalarıyla kilo verme gayretlerine diabulimiya ismi verilmektedir. Bu formül bilhassa tip 1 diyabet hastaları ortasında hayli tanınan olan kilo verme formülü olarak bilinmektedir (Yücel vd., 2013, s. 85). Diabulimiya bozukluğunun isimlendirilmesi sürecinde bilhassa bulimiya nervoza bozukluğunda olduğu üzere kilo vermek için yapılan telafi davranışlarıyla benzerlikler görülmesi kelam mevzusudur. Sürecin ergen ve bayan cinsiyette sık görülmesi sebebiyle doktor takibinin değerli olduğu düşünülmektedir (Hasken vd., 2010, s.466). 2.9.3 Drankoreksiya Drankoreksiya, besinlerden gelecek güç yerine fazla ölçüde alkol kullanımının güce dönüşmesiyle tanılanan yeme bozukluğudur. Drankoreksiyada bireyler tükettikleri fazla ölçüde alkolün verdiği enerjiyi harcamak için telafi davranışlarında (aşırı idman ya da kusma) bulunmaktadırlar. Görülme oranına bakıldığında üniversite öğrencilerinde daha sık rastlandığı belirtilmektedir (Barry ve Piazza, 2012, s.240). Drankoreksiya tanılanırken, erkeklerde tek seferde beş kadeh ya da daha fazla alkol tüketimi, bayanlarda ise dört kadeh ya da daha fazla alkol tüketimi bildirilmektedir. Ekseriyetle bu bozukluk çeşidi öğrencilerde görülmektedir. Öğrencilerin kilo denetimini sağlamak ismine alkolü beslenme aracı olarak kullandığı belirtilmektedir. (Özkan, 2018, s.25). *Sorumlu müellif: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 160 DERLEME 2.9.4 Bigoreksiya Bigoreksiya, harika kas görünümüne sahip olmaya ve zayıf kalmaya yönelik takıntılı olma halidir. Spor salonunda uzun saatler geçiren erkeklerin %10 ‘unda bu bozukluk görülmektedir (Alp, 2018). Bu bireyler ekseriyetle vakitlerinin epey büyük kısmını spor salonunda ağır antrenmanlar yaparak ve destek edici ilaçları yanlış bir formda kullanarak ya da çok para harcamalarında bulunarak geçirmektedirler. Toplumsal baskı sebebiyle atletlerin kas artırımı ve yağ oranlarının düşük olmasına yönelik algıları doğrultusunda vücut imaj bozukluğu geliştirmeye daha yatkın oldukları görülmektedir (Mosley, 2009, s.193). 3. Hisler ve His Düzenleme İnsan ömrü boyunca duygusal bir tecrübeye sahiptir ve omurdaki algılamaları ile ahengini hisleri yoluyla sağlamaktadır. Her tecrübe farklı bir an olarak yaşantılanmakta ve hislerde çeşitlenmektedir (Atalay ve Özyürek, 2021, s.817). Bu doğrultuda bireyi ve bireyin tecrübelerini anlayabilmek ismine hislerin anlaşılması hayli kıymetlidir. Tabir edilemeyen his yoğunluğu ve hisler, bireyin hayatını zorlaştırabilmekte ve kimi psikopatolojik durumlara yol açabilmektedir (Maden, 2021). Ruhsal yeterli oluşun ayrılmaz bir kesimi olan hisler, kişinin sağlıklı ve konforlu bir hayat sürmesi ismine vazgeçilmez olmaktadır (Cumming ve Sanders, 2019). Hislerin yeme tavırları üzerindeki tesiri araştırılmış ve pek çok hissin yeme tavır ve ölçüsünü etkilediği görülmüştür. Beslenme ve iştah dalgalanmalarındaki süreçte hislerin %30-48 oranında iştahta artma yahut azalmaya yol açtığı belirtilmektedir (Bahap, 2021). Vücutta farklı yansılara yol açan her his, bireyi harekete geçirerek olumlu olumsuz tecrübeler yaşatabilmektedir (Akçay ve Çoruk, 2012, s.5). Yeme aksiyonunun ekseriyetle hisleri düzenleme gereksinimine karşılık olarak gerçekleştirildiği düşünülmektedir (İnalkaç ve Arslantaş, 2018, s.73). Bu doğrultuda yeme bozukluğu ile bağlantılı olduğu düşünülen birtakım hisler aşağıda açıklanmıştır. Öfke; fizikî, duygusal, davranışsal ve bilişsel tesirleri olan, bir rahatsızlık hissinden şiddet ya da nefret boyutuna kadar çıkabilen ağır duygusal reaksiyondur (Bal vd., 2018, s.2471). Öfke; engellenme, baskı, incinme, tehdit edilme, kaygı ve mahrum kalma üzere durumlar sürecinde bir objeye yahut şahsa yönelik açığa çıkabilmektedir (Batıgün, 2004, s.50). Öfke ve yeme bozuklukları alakasına bakıldığı vakit yeme bozuklukları cinslerinin birçoklarının etiyolojisinde öfkenin temel his olarak hissedildiği belirtilmektedir. Yeme bozukluğu olan bireyin öfkesini tabir etmekte ve dışa vurmakta zorlandığı, öfkenin dürtüsel patlamalar halinde davranışa yansıdığı görülmektedir. Bilhassa kısıtlı ve tıkınırcasına yeme-çıkarma ataklarının dürtüselliğinde, öfkenin yansımalarının rol oynadığı düşünülmektedir (Oral ve Hisli, 2008, s.38). Öfkenin yansımasında, süratli ve ne bulursa yeme tavrına dair dürtüsel davranışların öfkeli his durumuyla birlikte arttığı belirtilmektedir (Macht, 1999, s.130). Bu doğrultuda dinamik yaklaşımın tahlillerinde yeme bozukluğu yaşayan bireylerde ekseriyetle açığa çıkan öfkenin yerde anneye yöneltildiği düşünülmektedir. Bu duruma yol açan süreçte anne ile bağlanma devrinde yaşanan zorlayıcı durumların tesirli olabileceği varsayılmaktadır. Öfkenin anoreksiya nervoza ile *Sorumlu muharrir: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 161 DERLEME ilişkilendirilen rolü alanyazının konusu olmuştur (Horesh vd., 2000, s.250). Klinik incelemelerde ergenlerin anoreksik tavırları ve yiyecek ölçülerindeki kısıtlamalarının temel sebebinin ebeveynlerine karşı hissettikleri öfkenin bir tabiri olarak yansımış olabileceği dikkat çekmektedir. Bu durum doğrultusunda anoreksik ergenlerin, yeme ölçülerinin ebeveynlerinin değil kendi denetiminde olduğunu gösterme dileği içinde olduğu belirtilmektedir (Fassino vd., 2001, s.759). Öfke, yeme bozukluklarındaki tedavi gidişat ve sonucuna da tesir eden kıymetli hislerden birisidir. Yeme bozukluğu hastalarının daha fazla öfke atakları yaşaması tedavi sürecini olumsuz etkilemektedir (Fava vd., 1995, s.207). Hüzün; çoklukla değiştirilmek istenen, istenmeyen, ya da kaçınmak için epey gayret sarfedilen, beğenilen algılanmayan bir his olmakla birlikte, bu duyguyu uzun mühlet deneyimleyen birey, vakitle günlük omurdaki fonksiyonelliğini kaybetmeye başlamaktadır. Bu durumlar, ruhsal sıkıntıların oluşumunda risk oluşturabilmektedir (Gross ve Levenson 1997, s.96). Hüznün bilhassa beslenme sürecini artıran ya da azaltan tesirleri olduğu belirtilmekte ve birey hüzün hissiyle besinlerden memnuniyet duymadan, yiyecekleri yalnızca hissini düzenlemek için tüketebilmektedir (Russ, 1998). Ruhsal durumların yeme tavrı üzerindeki tesirlerini açıklayan araştırmalar, ıstırap hissinin,yeme davranışı üzerinde tesiri olduğunu belirtmektedir. Negatif hislerden birisi olan hüzün duygusu, dürtüsel yemeyi hızlandırarak sistemsiz ve süratli yemeği tetikleyebilmektedir (Özgen vd., 2012, s.232). Bireyin toplumsal münasebetlerindeki kısıtlılık ve yalnızlıkla gelen değersizlik ile boşluk hissi, derin bir ıstırap duyulmasına ve tıkınırcasına yeme bozukluğunda yaşanan yeme ataklarının artmasına neden olabilmektedir (Güven vd., 2020, s.280). Utanç; bireyin yetersizlik ile karşılaştığı, bu doğrultuda kendisini değerlendirdiği ve benliğini diğerinin onu algılama formuna nazaran benimsediği, aşağılayıcı his durumudur. Birey ekseriyetle oburlarının onu değerlendirdiği formda kimliğini ve benliğini algılayarak bu his durumunun içinde zayıflık ve kusurluluk ile daha çok acı ve utanç hissini ağır bir halde hissedebilmektedir (Sapan, 2021). Borderline kişilik bozukluğu ve bulimiya nervozanın komorbid ilerlediği hastaların semptomlarına bakıldığında; kararsız bir kendilik imajı, kişilerarası bağlarda zorlanma, bariz dürtüsellik ve his düzenleme zahmetlerinin yaşandığı son çalışmalarda belirtilmektedir (Martinussen vd., 2017, s.481). Bu doğrultuda borderline kişilik bozukluğu hastalarının negatif uyarımlara mı yoksa olumsuz his durumlarına mı daha fazla reaksiyon verdikleri araştırılmaya devam etmekle birlikte bu hastaların ağır negatif duygulanımlarında utanç hissiyle baş etmekte zorlandıkları görülmektedir (Faraji, 2020). Bu his durumlarıyla baş etmede zorlanan bireyler dürtüsel yeme ataklarıyla kendilik imajlarını sağlıklı algılamakta zahmet çekmekte, bu sebeple gizlice yiyerek döngü boyunca kendi vücut görünümlerinden utanmaktadırlar. Bulimiya nervoza hastalarının çok yeme atakları sonrasında tıkınırcasına yeme sıklığı ve porsiyonları daha da artmakta ve bu durum bireyin kendisinden tiksindiği döngüsel bir hal almaya başlamaktadır. Birey yeme süreci üzerinde denetim sağlayamadığı için kendi kimliğinden ve vücudundan utanarak daha depresif bir his durumu deneyimleyebilmektedir (Sönmez, 2017, s.306). Ekseriyetle tıkınırcasına yeme bozukluğu ve bulimiya nervoza hastaları *Sorumlu muharrir: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 162 DERLEME kısıtlayıcı diyet süreçleri sonrasında denetim kaybı ile daha çok yedikleri için yaşadıkları zahmetli his durumundan ötürü ağır bir utanç duygusu hissetmektedirler (Kocakaya, 2016). Suçluluk, bir ihlal ya da muhakkak bir davranışa ait telaş sebebiyle kişinin yaşadığı durumdan ötürü kendisini sorumlu tutması ile karakterize olan bir histir (Sapan, 2021). Ekseriyetle anoreksiya nervoza bozukluğu olan ergenler, ebeveynleriyle yaşadıkları çatışmalar sonrası kişiselleşme problemleri yaşamakta ve denetim hissini yeme tavrı yahut dış görünüş üzerinden sağlamaya çalışmaktadırlar. Bu doğrultuda anoreksiya hastaları (tıkınırcasına yeme tipi), çok yeme ölçülerinden ötürü, suçluluk belirtileri gösterebilmektedirler (Eltan vd., 2021, s.436). Negatif hislerin hissedilme yoğunluğu karşısında anoreksik hastalar ağır kaygı duyumsamakta ve hissedilen ağır kaygı sebebiyle de birey bilinçsiz bir biçimde suçluluk hissederek kendisini cezalandıran ve zulmeden bir alan deneyimleyebilmektedir. Anoreksik birey başka hislerin yanında, suçluluk hissini da hissederek daha fazla yiyebilmekte ve bu durum yetişkin olmaktan kaçınmanın bir temsili olabilmektedir (Yapa, 2019). Bu durum kısır bir döngü halinde devam etmektedir (Küey, 2008, s.410). Suçluluk duygusu çok yeme atakları sonrası bireyin kendisine duyduğu öfke ile birlikte eş vakitli gelişmektedir. Bilhassa klinik olay incelemelerinde yeme isteğinin engellenememesinden kaynaklı yüksek kalorili yiyeceklerin tüketilerek suçluluk hissinin hissedildiği belirtilmektedir (Akın vd., 2016, s.777). Korku; nedeni muhakkak olmayan, içerden gelen külfetli ve bilinmeyen bir his olarak tanımlanabilen; kısa ve anlık olmanın ötesinde daima bir tehlike içinde olmaya yönelik bir yansıdır ve fonksiyonelliği bozmaktadır (Öztürk ve Uluşahin, 2011, s.788). Dertli bireyler ekseriyetle berbat ve olumsuz durumlara ağırlaşıp tekrar eden bu süreçleri düşünmektedirler. Bu sebeple kişinin sıkıntılarını sağlıklı bir biçimde çözebilmesi ve etrafına ahenk sağlaması da epey zorlaşmaktadır. Birey deneyimlediği bu ağır his durumunda zorlandığı için bu histen kaçınmak ismine kimi davranışlarda sergilemektedir (Yuvauç, 2022). Bu süreçte oluşan fizikî ve duygusal tansiyonlarla ve kaçınma davranışlarıyla birlikte farklı hisler tetiklenebilmektedir. Olumsuz duygulanım olarak hissedilen korku, bireyin yeme sistemine tesir ederek iştahta da değişiklikler meydana getirebilmektedir. Tasa seviyesi arttıkça birey daha gergin hissederek fazla ölçüde besin tüketimine yönelebilmektedir. Bilhassa tıkınırcasına yeme atakları yaşayan bireylerin tasa seviyesini azaltmak için süratli ve fazla ölçüde besin tükettikleri alanyazında bildirilmektedir. Fazla ölçüde ve tıkınırcasına yeme süreçleri bireyde kilo artışıyla birlikte fizikî değişimler de meydana getirebilmektedir. Bu bağlamda bireyin toplumsal görünüm tasası da içsel korkuya eşlik etmektedir. Toplumsal görünüm telaşı vücut imgesinin olumsuz olarak algılanmasıyla alakalıdır ve bireyin tekrar kaygılanarak yine yeme atakları yaşamasına yol açabilmektedir. Yapılan bir araştırmada dertle yeme tavırları ortasında manalı bir ilgi olduğu bulgulanmıştır (Erdoğan vd., 2019, s.90). Yalnızlık, karşılanmayan yakınlık yahut toplumsallık gereksinimleri karşısında açığa çıkan birden çok boyutu olan karışık bir his dizisidir (Cacioppo ve ark, 2000, s.150). Toplumsal bağların azalması ve olumsuz hisler ile ortaya çıkabilen yalnızlık duygusu, yeme bozukluklarının devam etmesinde epeyce kıymetlidir. Olumsuz kişilerarası alakalar ve tecrübelerle oluşan yalnızlığın yeme *Sorumlu muharrir: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 163 DERLEME bozukluklarını şiddetlendirdiği belirtilmektedir (Rokach, 2013, s.4). His durumu ile yeme alışkanlıkları ilgisinin incelendiği, obez bireylerle yapılan bir çalışmada, yeme tavırlarının bozulmasına yol açabilen en güçlü hissin yalnızlık duygusu olduğu bulgulanmıştır. Bu doğrultuda toplumsal ve duygusal olarak yalnız hissetmenin yeme bozukluklarına sebep olabileceği düşünülmektedir (Koski ve Naukkarinen, 2017, s.2). Yeme bozukluğu çeşitlerinden bulimiya nervozanın sebeplerine bakıldığında pek çok durum göze çarpsa da yalnızlık ile içselleştirilmiş sorunların yeme ataklarını arttırdığı gözlenmiştir. Yapılan araştırmalarda yeme ve kusma döngülerinin başlangıcında yalnızlık hissinin çok yüksek hissedildiği ve yeme döngüsü boyunca da devam ettiği vurgulanmaktadır. Ayrıyeten bulimiya ve yalnızlık münasebetini araştıran diğer bir çalışmada yalnızlığın bulimiyayı aracı olarak etkilediği görülmüş ve bayanların bulimiya ya da tıkınırcasına yeme bozukluklarında tüm toplumsal münasebetlerine karşın içsel bir yalnızlık hissetikleri gözlenmiştir. Tedavi sürecinde yalnızlık hissine odaklanmanın gerekliliğinden bahsedilmiştir (Kuyu, 2016). Yeme bozuklarının yaşanması sürecinde ağır hissedilen hislerin düzenlemesi kişinin yaşadığı hissin ne olduğu ile bu duyguyu nasıl yaşadığı ve söz ettiğini etkileyen bir süreçtir. His düzenleme süreci çok bileşenli olduğu için otomatik-kontrollü yahut bilinçli-bilinçsiz bir halde gerçekleşebilmektedir (Sekizkardeş, 2021). His düzenleme sürecinde yaşanan zorlayıcı durumlar, negatif hislerin hissedilme sürecini arttırıp, olumlu hisleri azaltarak uyumsuz bir davranış örüntüsü oluşturabilmektedir (Kılıç, 2019). His düzenleme zahmeti, bireyin bir uyaranla müsabaka sürecinde duygusal cevabını denetim etme ve düzenlemesinde yaşadığı yetersizlik olarak tanımlanmaktadır (Ulusoy, 2021). His düzenlemede yaşanan zahmetler çocukluk ya da yetişkinlikte tecrübelenen travmatik durumlarla bağlantılı görülmektedir. Alanyazındaki bulgular doğrultusunda çocukluk devri travmaları ile yetişkinlikte tecrübelenen mağduriyet durumlarında his düzenleme zahmetlerinin aracı bir role sahip olduğu belirtilmektedir (Valdez vd., 2014, s.212). His düzenleme hünerleri, bireyin içsel dünyasında ve toplumsal alanda yorumlama yapmasına yardımcı olurken bireyin kişilerarası bağlantı ve bağlarını dolaylı olarak etkilemektedir (Faraji, 2020). His düzenleme de zahmet yaşayan bireylerin fonksiyonellik seviyeleri de zedelenmektedir. Bu doğrultuda başka beşerlerle olan bağları da olumsuz olarak etkilenebilmektedir (Faraji ve Başçelik, 2021, s.1898). Gratz ve Roemer (2004), his düzenlemenin etkililiği için duyguyu manaya ve farkında olma, hisleri kabul etme ile uygun stratejiler kullanmanın değerli olduğundan bahsetmişlerdir. Kişi baş etme stratejilerini ne vakit ve nasıl kullanacağını bilemediği ya da ziyadesiyle kullanıp maksatlarına erişemediği, his düzenleme zahmeti yaşadığı durumlarda; buhran, mutsuzluk, yıkıcı davranışlar sergileme, korku, alkolmadde bağımlılığı ve yeme bozukluğu üzere psikopatolojik sıkıntılarla karşılaşabilmektedir (Avcı, 2022). Yeme bozuklukları ve his düzenleme zahmetleri birbirlerine hayli sık bir formda eşlik etmekte olup, olumsuz hislerin deneyimlenme süreci dürtülerin denetim edilememesine ve hedef odaklı davranışlar gerçekleştirilememesine sebep olabilmektedir. Bu bağlamda yapılan çalışmalarda yeme bozukluğu olan bireylerin olumsuz hislerle başa çıkmakta zorlandıkları ve bozukluğun devam etmesinde de bu durumun epey değerli bir role sahip olduğu görülmektedir (Özsoy, 2021). *Sorumlu muharrir: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 164 DERLEME 4. Hisler ve Yeme Bozuklukları Ömürde karşılaşılan tatsız olaylar hüzün, öfke, korku, dert ve kendini bedelli görmeme üzere olumsuz hisleri beraberinde getirip, bireyin etrafına ya da kendisine ziyan vermesine sebep olabilmektedir. Yaşanan zorlayıcı durumlarda hissedilen hisleri düzenlemek için gerçekleştirilen yeme davranışı, birey için inançlı bir ortam oluşturmakta ve kısa periyodik rahatlama sağlamaktadır. Birey içsel kontrolünü denetim altında tutamadığı için yaşadığı zorlayıcı duyguyu çok yiyerek ya da kendisini yemekten büsbütün yoksun bırakacak formda (ilişkisel ve fizyolojik doyum için) gereksinimlerini inkar ederek gidermeye çalışmaktadır (Stapleton ve Mackay, 2014, s.78). Yeme bozukluklarının açığa çıkması sürecinde tesirli olabilen ruhsal faktörlere geniş bir perspektiften bakabilmek için hislerin manalandırılması kıymetlidir. Yaşanan her hissin temelinde bir gereksinim bulunmaktadır. Gereksinimlerin karşılanmasıyla bireyler kendilerini kâfi hissederken, karşılanamadığı durumlarda ise birey gereksinimi karşılama doğrultusunda birtakım davranışlar gerçekleştirebilmektedir. Bilhassa dert, utanç ve öfke üzere olumsuz olarak hissedilen hislerin yeme tavrında artışlar meydana getirdiği gözlenmektedir (Korkmaz, 2022, s.16). Öfke, memnunluk, ıstırap, utanç, suçluluk ve korku üzere negatif his durumlarıyla kalamayan bireyler yeme davranışıyla bu olumsuz his durumunu doyurmaya çalışmaktadırlar (Tezcan, 2009). Öfkeli hissedilen vakitlerde bireyler süratli, sistemsiz ve bulduğu her şeyi çabucak yeme üzere dürtüsel davranışlar gösterebilmektedirler. Bireyler keyifli anlarda ise yemeğin hazzına varabilmek için hedonisttik bir yeme davranışı sergileyebilmektedirler. Bu duruma ek olarak, dertli, kızgın ya da üzgün üzere ağır duygulanımlarda ise bireylerin his durumlarını düzenleyebilmek için atıştırmalıklar ve sıhhatsiz besinleri yiyerek dikkatlerini ağır hislerden uzaklaştırmaya çalıştıkları belirtilmektedir (Wallis ve Hetherington, 2009). Ayrıyeten yağlı ve karbonhidrat içerikli besinlerin tüketimi kısa müddetli his düzenleme sürecini ve gerilimi düşürmede tesirlidir. Bu sebeple lezzetli yiyeceklerin kısa vakitte negatif hisleri azalttığı görülmekle birlikte, uzun süreçte ise pişmanlık ve suçluluk hisleriyle birey daha olumsuz bir alan deneyimleyebilmektedir (Bozan, 2009). Olumsuz duygulanımla baş etme sürecinde yeme bozukluğu hadiseleri bu hislerle baş etmekte zorlanmaktadırlar (Yıldız vd., 2019, s.407). Bu doğrultuda yeme bozukluğu yaşayan şahısların olumsuz duygulanımla baş etmeyi bilmediği, bozuk yeme davranışının olumsuz hislerle tetiklendiği ve bu hisleri düzenleyememenin yeme sürecini sürdürücü bir faktör olarak devam ettirdiği düşünülmektedir (Fairburn vd., 2003, s.512). Besin alımı ve farklı hisler ortasındaki ilgiyi inceleyen bir çalışma da olumlu hislerin var olmasıyla sağlıklı besin tüketiminin sağlandığı, olumsuz hislerin varlığında ise sıhhatsiz besin tüketiminin arttığı görülmektedir. Yapılan bir çalışmada tıkınırcasına yeme ataklarının olumsuz his durumunu arttırdığı ve ataklar sürecinde yalnızca sıhhatsiz besinlerin tüketildiği gözlenmiştir (Güven vd., 2020, s.281). Ekseriyetle artan olumsuz duygusal durumda tasa, depresif ruh hali, gerilim ve aleksitimi üzere duygulanımlar hissedildiği belirtilmektedir (İnalkaç ve Arslantaş, 2021, s.244). Tıkınırcasına yeme hali; kusma, çok antrenman yapma, kısıtlama üzere davranışlar gösterme; *Sorumlu muharrir: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 166 DERLEME yeme bozukluğunun yalnızlık ve zahmet üzere olumsuz hisleri hafifleterek uygunsuz bir başa çıkma stratejisi olarak fonksiyon görebileceği belirtilmektedir. Yalnızlıkla faal biçimde başa çıkılamadığında düşük benlik hürmeti, depresyon, çok yeme üzere durumlar görülebilmektedir (Yıldırım vd., 2018, s.265). Yalnızlığın artan yiyecek alımı ile alakalı olduğu semptomoloji ve tıkınırcasına yeme isteği bilhassa tıkınırcasına yemede (yani, kısıtlanmış yiyicilerde) gerçekleşmektedir. Bu süreçte yalnızlık duygusu yemekten evvel açığa çıkmaktadır (Harney vd., 2014, s.25). Yalnızlık, anoreksiya nervoza ve bulimia nervoza tedavisi arayan hastalarda nüksetmeye katkıda bulunan bir faktör olabilmektedir. Bireyler vücutlarından ve dış görünüşlerinden şad olmadıkları için kendilerini öteki insanlardan izole ederek de kendilerini yalnız hissedebilmektedirler. (Pritchard ve Yalch, 2009, s.342). Yeme bozukluklarının etiyolojisinde utanç konusuna kıymetli bir vurgu yapılmaktadır. Anoreksiklerin ve bulimiklerin daima kendi yüklerini denetim etmek ve yönetmek üzere süregelen davranışları utanç ve suçluluk hislerini düzenlemelerinin bir yolu olarak görülebilmektedir. Utanç duygusu anoreksiya ve bulimiya nervozanın başlangıcı ve devamıyla güçlü bir ilgi içindedir. Anoreksiyada ortaya çıkan şişmanlama korkusu, fizikî utancı açığa çıkarırken, bulimiyada var olan kusma ya da kısıtlı yeme davranışı ise yeme aksiyonuna yönelik utancı temsil edebilmektedir. Anlık olarak hissedilen utanç hisleriyle yeme ataklarının arttığı, atak sonrası ise azaldığı ve yerini suçluluk duyguna bıraktığı, böylelikle yeme hareketinin bu hisleri düzenleme fonksiyonu gördüğü belirtilmektedir (Blythin vd., 2020, s.146). Utanç hissinin bilhassa bulimik semptomlarla ilgili olumsuz bir his olarak ortaya çıkmaktadır (Masheb vd., 1999, s.187). Bulimik bayanların bilhassa ağır öfke, suçluluk ve utanç hislerini çok hissettiği, bu hisleri regüle etmek ve ülkü vücut ölçülerini yakalamak için bulimik davranışlara tekrar başvurdukları görülmektedir (Aslan, 2001, s.46). Bulimikler yeme döngüsü içerisindeki tıkınırcasına yeme ataklarını yaşadıklarında, çok yeme şiddetlerini kestirim ettiklerinden ötürü, yeme öncesi utanç ve kusurluluk hislerini hissederek yeme atakları sonrasında kusma davranışında bulunurlar. Bu süreç sonrası utanç hissine eklenen suçluluk hisleri doğrultusunda bulimikler çok yeme, kusma ve müshil kullanımlarından da utandıkları için bu davranışları gizlemektedirler. Utanç duygusu, bulimiya ve tıkınırcasına yeme bozukluklarında yemek yeme döngüsünün bir kesimi olarak görülmektedir. Ayrıyeten anoreksikler, bulimikler ve tıkınırcasına yeme bozukluğu olan bireylerde, vücut imgelem bozuklukları olduğu için dış görünüşlerinden, yeme gereksinimlerinden ve açlık hislerinden dolay utanç hissetmektedirler (Goss ve Allan, 2009, s.306). Bulimiya nervoza bozukluğu olan bireyler, yeme döngüsünün tamamında yaşadıkları utanç hissini ağır bir biçimde deneyimleyerek, bozuk beslenme döngüsünü tekrarlı bir halde yaşamaktadırlar. Tıkınırcasına yeme bozukluğu yaşayan bireylerin, vücut memnuniyetleri düşük olmakta, ağır bir tartı tasaları bulunmaktadır (Güzey, 2014). Yük dertleriyle birlikte yeme sıklıkları ile porsiyon büyüklükleri de vakitle artmaya başlamaktadır. Bu süreç bireyde tiksindirici bir durum olarak deneyimlenerek utanç hissinin hissedilmesine yol açmaktadır. Tıkınırcasına yiyen bireyler yeme ölçüleri üzerinde denetim sağlayamadıkları için depresif bir his durumu *Sorumlu muharrir: klinikpsikologburcufirat@gmail.com 167 DERLEME deneyimleyebilmekte ya da besinleri öfke, mutsuzluk yahut yetersizlik hisleriyle baş edebilmek için aracı olarak kullanmaktadırlar (Sönmez, 2017, s.306). Alanyazında anoreksiya nervoza ve bulimiya nervoza ile ilişkilendirilmiş his düzenleme zahmetleri incelendiğinde; bulimikler, tıkınma ve çıkarma davranışları ile his düzenlerken, anoreksikler ise çok idman davranışları ile hislerini düzenlemektedirler. Ayrıyeten anoreksiklerin ve bulimiklerin daha ağır telaş hissettikleri ve bu korkuyu yaşamaya yönelik felaketleştirme yaptıkları bulgulanmıştır (Sternheim ve ark., 2012, s.1097). Tıkınırcasına yeme bozukluğu olan bireyler ise his düzenleme stratejilerinden ruminasyon ve felaketleştirmeyi kullanmakta oldukları için bu tecrübeden kaçınma doğrultusunda çok tıkınma davranışları göstermektedirler (Elma, 2018). Polivy ve Herman (2002) tarafından yapılan diğer bir çalışmada bozuk yeme tavrının meydana gelmesinde sadece biyolojik ve yaşantısal faktörlerin etken olmadığı, aile faktörlerinin de yeme bozukluğu oluşum sürecine tesir ettiği belirtilmektedir. Bu doğrultuda çocukluk devrinde yetersiz ilgi ile davranışların fazlaca denetim edilmesi ve hislerin olduğu üzere kabul edilememesi, şahısta derin bir boşluk hissi oluşturmakta ve boşluk hissinin doldurulması için besinler aracı olarak kullanılmaktadır (Tunç, 2020, s.76). Bu duruma rağmen gereğince ilgi ve itimat duygusu ile kapsanan çocukların gelişimlerinde ve yeme tavırlarında bozulma olmadığı bulgulanmıştır (Erdoğan ve İşiten, 2021, s.59). Çocukluk devrinde yetersiz ilgi, ebeveyn ihmali ve kültürel faktörlerle oluşabilen pikanın duygusal badirelere yol açabileceği belirtilmektedir. Bilhassa farklı kültürlerin yaşandığı toplumlarda bebeklik periyodunda oral keşifte bulunan bebeğin, fizikî ve duygusal olarak ebeveynleri tarafından ihmal edilmesiyle, bebeğin besin kıymeti taşımayan objelere yönelmesine ve içinde hissettiği boşluğu bu objelerle doldurmasına yol açabilmektedir (Jackson vd., 2020, s.263). Bu süreçle birlikte boşluk hissinin pikaya eşlik edebileceği ve bireyin boşluk hissi deneyimlediğinde besin pahası taşımayan objeleri boşluğu doldurma yoluyla aracı olarak kullanabileceği düşünülmektedir. Bu duruma rağmen gereğince ilgi ve itimat duygusu ile kapsanan çocukların gelişimlerinde ve yeme tavırlarında bozulma olmamaktadır (Erdoğan ve İşiten, 2021, s.59). Hisleri manaya ve tanımlamada zorluk yaşanması duygusal ve tıkınırcasına yeme bozukluklarının ortaya çıkmasında etkendir. His düzenlemede zahmet yaşayan bireylerin bu süreçte öfke ve ağlama nöbetlerini; ani, ağır ve denetimsiz bir halde verdikleri reaksiyonlarla deneyimledikleri görülmektedir (Korkmaz, 2022, s.16). Bemanian ve ark’ nin (2020), Norveç’te iki bin kişi ile yaptıkları bir çalışmada ise gerilim ve duygusal yeme gereksinimi ortasında direkt bir bağlantı olduğu bulgulanmıştır. Yeme bozukluklarının tedavi yolları incelendiğinde; tedavi sürecinin zorlayıcı, tekrar etme riskinin yüksek olduğu görülmektedir. Bununla birlikte tedavi sürecinde kullanılan farklı prosedürlerin bulunmakta, terapötik açıdan en tesirli metodun bilişsel davranışçı terapi olduğu belirtilmektedir. Tedavi planında beslenme tertibi ve yeme bozukluğu ile uygunsuz beslenme ile çıkarma davranışını düzeltmek doğrultusunda iki gaye bulunmaktadır. Bu doğrultuda psikiyatri uzmanının başında bulunduğu; diyetisyen, dahiliye uzmanı, psikolog, fizik tedavi uzmanı
Kaynak : Doktor Sitesi
